همه چیز در مورد لقاح مصنوعی

لقاح مصنوعی 

نی نی تایم:لقاح مصنوعی به روش‌های مختلفی انجام می‌شودو میزان موفقیت لقاح مصنوعی به عوامل مختلفی وابسته‌است، از جمله سن زوجین و نیز درجه سلامت تولید مثلی در آنها. پزشک جهت القای تخمک‌گذاری به شما دارو می‌دهد. هنگامی که شما تخمک‌گذاری کردید، زوج‌تان یک نمونه اسپرم تولید می‌کند، که «شسته» خواهد شد؛ یک فرایند که سر سخت‌ترین اسپرم‌ها را در مقدار کمی از مایع منتقل و متمرکز می‌کند.لقاح آزمایشگاهی (IVF) شیوه‌ای پزشکی است که در آن سلول تخمک بالغ از زن گرفته می‌شود و با اسپرم مرد در خارج از بدن لقاح می‌یابد و رویان حاصل برای ادامه بارداری طبیعی در رحم همان زن یا زن دیگری کاشته می‌شود.با این مطلب همراه باشید تا با این فرآیند بیشتر آشنا شوید.

(IVF) مخفف لغت های انگلیسی “باروری در درون بدن انسان” است. اولین بار با این روش در سال ۱۹۷۸ نوزادی را در یک زوج نابارور به دنیا بیاورند. چه کسانی برای انجام این روش انتخاب می شوند؟در ابتدا این روش برای زنانی به کار می رفت که لوله های تخمدانی شان دارای کارآیی لازم برای انتقال تخمک نبود.ولی امروزه از این روش برای موارد زیادی استفاده می شود. به طور مثال مردانی که دارای اسپرم های کافی برای باروری هستندبا این روش دارای فرزند می شوند.فواید روش IVF: این روش توانسته نوزادان زیادی را چه از زنان نابارور و چه از مردان نابارور به دنیا آورد.

گرچه لقاح مصنوعی با کاشتن تخمک‌های باورشده (تخم‌ها) برای مدت درازی در پرورش حیوانات مورد استفاده بوده است، ‌اولین مورد موفقیت آمیز لقاح آزمایشگاهی در انسان که به تولد یک نوزاد انجامید، بوسیله پاتریک استپتو و آر جی ادوادز در انگلیس در سال ۱۹۷۸ به انجام رسید.آی وی اف به عنوان یک روش درمان ناباروری تنها هنگامی که مورد نظر قرار می‌گیرد، که ارزیابی دفیق در مورد علت ناباروری در زوج به عمل آمده باشد.

یک گروه از افراد مناسب برای IVF رنانی هستند که دچار انسداد یا فقدان لوله‌های رحم هستند که تخمک را از تخمدان به رحم منتقل می‌کند؛ از گروه‌های دیگر می‌توان به مردانی اشاره کرد که شمار اسپرم آنها پایین است یا زوج‌هایی که ناباوری غیرقابل‌توضیح دارند.عملیات IVF شامل دریافت تخمک بالغ (که معمولا با مکش با سوزن با هدایت سونوگرافی انجام می‌شود) و قرار دادن تخمک‌ها در محیط کشت در گرمخانه در آزمایشگاه، جمع‌آوری و آماده‌سازی اسپرم و اضافه کردن آن به این محیط کشت است.

لقاح تخمک و اسپرم در آزمایشگاه معمولا در فاصله ۱۲ تا ۴۸ ساعت صورت می‌گیرد. رویا‌ن‌ بالقوه تولید شده در یک محیط رشد قرار داده می‌شود و به طور دوره‌ای زیر نظر قرار می‌گیرد تا مراحل تقسیم به دو سلول، چهار سلول و هشت سلول را بگذراند.در طول این دوره، مادر هورمون پروژسترون دریافت می‌کند تا پوشش داخلی رحم او برای کاشتن رویان آماده شود.

رویان که در این مرحله به آن “بلاستوسییست” می‌گویند، از طریق دهانه رحم به درون رحم آزاد می‌شود. در طی یک دوره سه و نیم‌روزه این بلاستوسیست درون محیط داخلی رحم شناور به نظر می‌ر‌سد. اگر عمل موفقیت آمیز باشد، رویان بالاخره در دیواره رحم کاشته می‌شود و بارداری رخ می‌دهد.هر مرحله IVF ممکن است دچار مشکلاتی شود، اما حساس‌ترین و مشکل‌‌سازترین مرحله، مرحله کاشته‌شدن موفقیت‌آمیز رویان وارد شده به رحم است.

یک توضیح ممکن است این باشد سلول تخم در آزمایشگاه با سرعت کمتری نسبت به سلول تخم درون بدن رشد می‌کند، و همچنین رشد تخم در آزمایشگاه و رشد بافت پوششی رحم مانند باروری طبیعی به طور دقیق هماهنگ‌شده نیست.عنوان مقاله منتخب وی در ششمین کنگره علمی رویان ” بررسی ارتباط ناهنجاریهای تخمک و شکست در پروسه لقاح مصنوعی ” بوده و در همین رابطه گفت وگویی نیز با او صورت گرفته است :

چه عواملی باعث عدم موفقیت در انجام لقاح آزمایشگاهی یا IVF می شود ؟

عوامل زیادی در شکست این پروسه موثر است، اما مهمترین آنها پایین بودن کیفیت تخمک انتخابی و وجود ناهنجاری در بیولوژی این سلول است.

کدام موارد موجب پایین بودن کیفیت تخمک می شود؟

قبل از هر چیز سن زیاد زنان ( بالاتر از ۳۵ سال ) می تواند سلول تخمک را ضعیف کند تا جایی که حین انجام IVF این سلول پاره می شود و پروسه شکست می خورد . هچنین وجود ناهنجاری در هسته سلول مزبور یا در غشای سیتوپلاسمی آن نیز، در ترکیب نشدن با اسپرم و عدم تشکیل نطفه موثر است. در ضمن گاهی لقاح صورت می گیرد ولی جنین به صورت ناقص تشکیل می شود و بعد از حداکثر ۶ هفته از بین می رود.
باید بگویم یکی از دلایل سقطهای مکرر در برخی خانمها نیز، همین پایین بودن کیفیت تخمک است.
به علاوه وجود ناهنجاری در نقطه مرکزی کروموزومهای موجود در تخمک ( سانتروزومی، نقص در فاکتور فعال کننده این سلول و فشردگی بیش از حد محتوای DNA نیز، همگی در از بین رفتن تخمک موثرند.

فرآیند لقاح مصنوعی

در وضعیت طبیعی، از بین چند صد اسپرم مرد که به تخمک زن می رسند فقط یکی از آنها می تواند بطور موفقیت امیز تخمک را بارور کند. از ترکیب تخمک بالغ و اسپرم زنده یک موجود جدید به نام تخم بوجود می آید.اسپرم باید دارای تحرک و انرژی کافی باشد تا بتواند خود را از ناحیه واژن به لوله رحم و در نهایت به تخمک زن برساند.

سپس از لایه های اطراف تخمک عبور کرده و به داخل تخمک نفوذ نموده تا عمل لقاح یا باروری صورت گیرد. در نهایت ، جنین تشکیل میشود که به دو سلول تقسیم میگردد و سریعا این سلولها به طرف رحم حرکت می کنند که حدود ۳-۵ روز طول می کشد و معمولا روز ششم لانه گزینی انجام و پس از گذشت ۹ ماه نوزاد متولد می شود.

چگونه می توان قبل از انجام IVF، از وجود نقص در تخمک آگاه شد ؟

یکی از ساده ترین روشهای بررسی تخمک، استفاده از نانوتکنولوژی است. بوسیله این متد می توان درعرض چند دقیقه از وجود هر گونه اختلال احتمالی در ساختمان فیزیولوژیک یا ژنتیکی این سلول آگاه شد و از شکست IVF جلوگیری کرد.
در ضمن ذکر این نکته الزامی است که در برخی موارد دلیل بسیاری از بیماریهای کشنده جنین و یا از بین رفتن نوزاد حین تولد، وجود مشکلات در ساختار ابتدایی سلول جنین است که به دلیل ناهنجاری در ساختمان تخمک به وقوع پیوسته است.

چرا باید تخمک‌ها جوان باشند

برخی باورهای درست و اشتباه وجود دارد که شکست یا موفقیت آی‌وی‌اف را توجیه می‌کند. از اصلی‌ترین باورهای درستی که در موفقیت یا شکست آی‌وی‌اف موثر است، عامل سن است. در واقع، ازبین همه عوامل دخیل در موفقیت آی‌وی‌اف، سن تخمک از همه مهم‌تر است که تقریبا معادل سن تخمدان یا سن خانم است. بر همین اساس، با افزایش سن، هم میزان حاملگی طبیعی و هم حاملگی به‌دنبال آی‌وی‌اف کاهش می‌یابد.

اولین و مهم‌ترین رکن حاملگی این است که تخمک یا تخمک‌های مناسب وجود داشته باشد. مناسب بودن تخمک هم به تعداد کافی و خوب بودن کیفیت تخمک‌ها بستگی دارد. هر خانمی با تعداد مشخصی تخمک زاده می‌شود و همچنان‌که سنش بالا می‌رود، در هر ماه تعدادی از این تخمک‌ها را از دست می‌دهد و از کیفیت تخمک‌هایش نیز کاسته می‌شود. به همین دلیل چه در حاملگی‌های طبیعی و چه از طریق آی‌وی‌اف هرچه زن جوان‌تر باشد احتمال حامله شدن و تولد نوزاد زنده در وی بیشتر است.

حتی در مورد تخمک اهدایی نیز این موضوع صادق است یعنی میزان موفقیت حاملگی بستگی زیادی به سن اهداکننده تخمک دارد. جالب است بدانید که بررسی‌ها نشان داده است احتمال حامله شدن یک خانم با آی‌وی‌اف در سی‌وپنج سالگی حدود ۳۲ درصد است و در چهل سالگی و بالاتر به ۱۶ درصد می‌رسد.

گاهی مردم به اشتباه شکست آی‌وی‌اف را صرفا مربوط به خانم می‌دانند در حالی که در برخی موارد اسپرم از نظر ژنتیکی مشکل دارد، حتی ممکن است طی آزمایش‌های اولیه نیز به آن پی برده نشود. آسیب به دی‌ان‌ای اسپرم نیز ممکن است در اثر تماس با مواد شیمیایی و همچنین استفاده از دخانیات ایجاد شود. بی‌شک بارور شدن تخمک با یک اسپرم غیرطبیعی نیز به تشکیل یک جنین غیرطبیعی منجر می‌شود و موجبات شکست آی‌وی‌اف را فراهم می‌آورد.

بیماری‌های سیستمیک و چاقی

گرچه پیش از انجام آی‌وی‌اف، بررسی‌های کلینیکی و تخصصی از نظر سلامت جسمی یک خانم صورت می‌گیرد، اما باید توجه داشت که وجود برخی بیماری‌های متابولیکی مانند دیابت، چاقی و کم‌کاری تیروئید در بروز اختلالات چه در بارداری‌های طبیعی و چه در آی‌وی‌اف موثر است.بعلاوه بروز چاقی، لاغری بیش از حد، رژیم‌های سخت و استرس‌های شدید با اختلالاتی که در تخمک‌گذاری‌های طبیعی ایجاد می‌کند در سیکل آی‌وی‌اف نیز می‌تواند مشکل به‌وجود آورد.

ولی نداشتن استراحت مطلق یا تاثیر اشعه موبایل یا ماهواره، بر خلاف تصور بسیاری از افراد در شکست آی‌وی‌اف، از نظر علمی به اثبات نرسیده است. البته بهتر است پس از انجام آی‌وی‌اف از انجام سفر به مناطق دوردست به دلیل اثرات ناشی از تغییرات آب و هوا در بروز اختلالات تخمک‌گذاری اجتناب شود. گاهی نیز زوجین با شکست مراحل اول یا دوم آی‌وی‌ف به دلیل هزینه‌های سنگین انجام این روش از تکرار مجدد آن انصراف می‌دهند و در نتیجه به موفقیت نهایی از انجام این روش دست نمی‌یابند.

از سوی دیگر باید توجه داشته باشید که ادامه بارداری بدون مشکل تا سه ماهگی در پی انجام آی‌وی‌اف، به معنای موفقیت آی‌وی‌اف است و هر مشکلی برای باردار و جنین‌اش پس از این مقطع از بارداری اتفاق بیفتد به مراحل انجام شده در آی‌وی‌اف مربوط نمی‌شود.

شانس حاملگی با لقاح مصنوعی

شانس حاملگی به عوامل متعدد بستگی دارد از جمله:

• سن زن، دفعات مقاربت ( نزدیکی) و زمان آن ( حوالی دوره تخمک گذاری زن)

• با افزایش سن زن ، تعداد تخمک و کیفیت آن کاهش می یابد.

• هر چه تعداد دفعات مقاربت در زمان تخمک گذاری بیشتر باشد شانس حاملگی افزایش می یابد هر چه طول دوره نازایی افراد بیشتر باشد شانس موفقیت درمان کمتر است . به همین دلیل بیماران نابارور باید هر چه سریعتر به پزشک متخصص جهت درمان مراجعه کنند.

• چنانچه نازایی بیش از سه سال به طول بیانجامد از نوع طولانی خوانده می شود.

مراحل انجامIVF

۱ – مرحله جلوگیری از تخمک گذاری:

۲- زن در روز دوم یا سوم پریود خود مصرف قرص ضد بارداری را شروع می کند. بعد از ۲ تا ۳ هفته, پزشک متخصص یک سونوگرافی از تخمدان های زن به عمل آورد. در صورتی که تخمدان ها حالت طبیعی داشته باشند, دارویی (Lupron) به زن تجویز می شود. این دارو از آزاد سازی تخمک توسط تخمدان ها جلوگیری می کند.

داروی Luopron به صورت زیر جلدی هر روز تزریق می شود. شایعترین عوارض این دارو سر درد, حالت برافروختگی چهره و خشکی واژن است. در برخی موارد از داروهای Antagon (آنتاگون) و یا Cetrotide (ستروتاید) به جای Lupron استفاده می کنند.

۲- مرحله تحریک فولیکول:

۳- یک هفته پس از شروع مصرف داروی Lupron یک سونوگرافی دیگر انجام می شود. اگر کیست تخمدانی مشاهده نشد (از عوارض داروی Lupron, داروی دیگری به نام گونال- اف (Gonal- F یا Follistim (فولیستیم) تجویز شده و کم کم از میزان مصرف داروی Lupron کاسته خواهد شد.

۴- دارو های گونال- اف و یا فولیستیم می تواند تخمدان ها را برای تولید تخمک های زیادی تحریک نمایند. این موضوع خیلی مهم است چون که ما برای افزایش میزان موفقیت نیاز به این دارو داریم که به جای یک تخمک بارور شده چندین تخمک بارور شده را در رحم زن قرار دهیم ( به همین دلیل است که در بعضی موارد ممکن است بیشتر از یک نوزاد در یک نوبت به دنیا بیاید) و ما به این حالت چند قلویی می گوییم.

در روز پنجم یا ششم مصرف گونال اف یا فولیستیم, در ساعات ۷ الی ۹ صبح آزمایشات اندازه گیری هورمون های استروژن انجام می شوند و یک سونوگرافی دیگر از طریق واژن انجام خواهد شد. بر اساس این نتایج, پزشک میزان داروهای فوق را تنظیم می کند. این کار تا زمان بالغ شدن فولیکول های تخمدانی ادامه خواهد یافت.

۳- مرحله بالغ کردن فولیکول ها:

در این مرحله داروی hCG برای بلوغ نهایی تخمک ها تزریق می شود.

۴- مرحله جمع آوری تخمک ها:

در این زمان زن را وارد اتاق عمل می کنند. یک متخصص بیهوشی داروی بیهوشی را به صورت آرامش بخش وریدی تزریق می کند. سپس متخصص مربوطه یک لوله متصل به دستگاه سونوگرافی را همراه با یک سوزن به نزدیکی محل تخمدان ها می رساند و با کمک سونوگرافی محل دقیق فولیکول ها را در تخمدان ها پیدا می کند. سپس توسط سوزن مخصوص مایع فولیکول را همراه با تخمک های درون آن را به درون سوزن می کشد. این کار حدوداً ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می کشد.

۵- مرحله باروری:

در این مرحله اسپرم مرد تهیه می شود و این مقدار اسپرم را همراه با مایع فولیکول تخمدانی زن به آزمایشگاه IVF می برند.

برخی از مردان نمی توانند اسپرم کافی را از خود تخلیه نمایند. بنابراین با استفاده از روش های خاصی مقدار اسپرم مورد نظر را از داخل بیضه مرد توسط سوزن تخلیه می کنند.اگر اسپرم مرد کافی بوده و مشکل ناباروری مربوط به زن باشد , مایع اسپرم مرد را با مایع فولیکول زن مخلوط می کنند و پدیده لقاح خود به خود رخ می دهد. یعنی اسپرم ها در تخمک ها نفوذ کرده و تخمک ها را بارور می کنند. ولی اگر اسپرم مرد ضعیف بوده و یا ناقص باشد, باید اسپرم های سالم را با سوزن های بسیار ریز زیر میکروسکوپ در درون تخمک تزریق نمود.یک روز پس از انجام این کار, می توانیم بگوییم که چند تخمک را توانسته ایم بارور کنیم.

۶- مرحله ریکاوری:

پس از آنکه تخمک های زن را در مرحله جمع آوری تخمک در اتاق عمل جمع آوری کردیم, زن مرخص می شود و برای استراحت به خانه می رود. زن ممکن است دچار درد خفیف شکم و یا خونریزی خفیفی نیز بشود. برای تسکین درد از استامینوفن استفاده می کنند.

۷- مرحله تزریق پروژسترون:

در این مرحله پروژسترون (۱ سی سی در روز) به زن تزریق می شود. البته ژل واژینال Crinone نیز همین خاصیت پروژسترون را دارد. در هر صورت پروژسترون سبب می شود که در جدار داخل رحم سطح مناسب برای چسبیدن و لانه گزینی جنینها ایجاد شود .

۸- مرحله انتقال جنین:

حالا ما دارای جنین هایی هستیم که در محیط آزمایشگاهی با لقاح مصنوعی تولید کرده ایم. ما عموماً ۲ تا ۴ تا جنین را زیر میکروسکوپ انتخاب کرده و آنرا در درون رحم زن منتقل می کنیم.

پس از انجام این کار زن را به خانه منتقل نموده و پس از ۳۶ ساعت استراحت او می تواند فعالیت روزمره خود را ادامه دهد.

۹- مرحله تست بارداری:

دو هفته پس از انجام عمل یک تست بارداری قبل از ساعت ۹ صبح انجام می شود. و نتیجه موفق یا ناموفق به زوجین اعلام خواهد شد.

توصیه های خوب برای زوج های علاقه مند به بارداری:

۱- ترک سیگار, الکل, داروهای مضر و …نکته ای که زوجین باید بدانند این است که بر اساس تحقیقات کنونی, حتی اسپرم های آسیب دیده هم قادر به بارداری تخم هستند.بنابراین نا امیدی در باروری معنی ندارد.از قول پزشکان متخصص, قبل از هر گونه عمل لقاح مصنوعی بهتر است به مدت ۳ ماه توصیه های فوق را اجرا کنید.چون ممکن است بدون نیاز به روش های مصنوعی توانایی باروری خود را بازیابید.

انتخاب جنسیت فرزند:

از دیر باز تا کنون دانشمندان در اندیشه انتخاب جنسیت فرزندان بودند. در حال حاضراز روش موفقی (با موفقیت ۸۰%) که توسط دکتر دونالد اریکسون ابداع شده است, استفاده می کنند.در این روش اسپرم های x و y را از هم جدا نموده و اسپرم های دارای جنسیت مورد نظر را وارد رحم می کنند.طول مدت این عمل حدود ۴ ساعت است و میزان موفقیت آن (۸۰%) می باشد.در حال حاضر هزاران نوزاد با این روش در دنیا متولد شده اند