اطلاعاتی درباره سونوگرافی بارداری
برای یک بارداری طبیعی بدون خطر، انجام ۳ سونوگرافی کافی و قابل‌قبول است. گاهی سونوگرافی‌های بیشتری به دلایل مختلف از قبیل سابقه ناهنجاری‌هایی در خانواده، سابقه سقط، ازدواج فامیلی، سن بالای ۳۵ سال مادر، عدم رشد مناسب جنین و سابقه گشاد بودن دهانه رحم نیاز است و پزشک با توجه به موقعیت بیمار آن را درخواست می‌کند. البته سونوگرافی‌های مکرر هیچ عارضه‌ای برای مادر باردار یا جنین ندارد.
شاید برایتان جالب باشد بدانید پزشکان در سونوگرافی هر دور از بارداری در جستجوی چه هستند. گفت‌وگوی ما را با دکتر شهرام کاه‌کوهی، رادیولوژیست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این باره بخوانید:
هدف مهمی که در سونوگرافی هر دوره از بارداری در جستجوی آن هستید چیست؟
هدف ما از سونوگرافی در هر ۳ دوره، دستیابی به اطلاعاتی درباره چگونگی رشد و نمو و سلامت جنین و تشخیص و انتخاب تدابیر درمانی مناسب است. اگر بارداری را به ۳ دوره ۳ ماهه تقسیم کنیم در سونوگرافی ۳ ماه اول چند مشخصه مهم باید مشاهده شوند:
قلب جنین: مشاهده قلب جنین بسیار مهم است. ضربان قلب، زنده بودن جنین را نشان می‌دهد.
تعداد جنین: تعداد جنین داخل رحم باید گزارش شود.
اعضای جنین: تقریبا تا هفته ۱۰ بارداری همه اندام‌های جنین مثل دست، پا، چشم و مغز تشکیل شده‌اند ولی در سونویاوایل بارداری، فقط رشد جنین و جوانه زدن و تپش قلب را مشاهده می‌کنیم. در ۳ ماهه اول با مشاهده سونوگرافی می‌توانیم از کامل بودن مغز، طبیعی بودن سر، ستون فقرات و جدار قدامی شکم مطمئن شویم.
سن بارداری: دانستن LMP (اولین روز آخرین قاعدگی) برای یک خانم باردار اهمیت زیادی دارد حتی اگر مادری دوره‌های منظم پریود داشته باشد و روز اول آخرین قاعدگی‌اش را بداند، حتما باید در ۳ ماهه اول یک سونوگرافی داشته باشد تا مطمئن شویم نطفه در چه تاریخی بسته شده است.
اگرچه سونوگرافی وسیله دقیقی است اما سن بارداری را در ۳ ماهه اول، یک هفته؛ در ۳ ماهه دوم، ۲ هفته و در ۳ ماهه سوم، ۳ هفته کم یا زیاد نشان می‌دهد پس هر چه سن بارداری بالاتر می‌رود، دقت سونوگرافی برای تعیین دقیق سن بارداری کمتر می‌شود.
پس جنسیت جنین را چه موقع تشخیص می‌دهید؟
در ۳ ماهه دوم چگونگی رشد جنین را هم می‌سنجیم. استاندارد سن بارداری با توجه به زمان اولین روز آخرین قاعدگی (LMP) تعیین می‌شود و تا هفته ۴۲ بارداری ادامه می‌یابد. بهترین زمان زایمان، از تاریخ ۳۸ هفتگی تا ۴۲ هفتگی است. در ۳ ماهه دوم، سونوگرافی برای مشاهده چگونگی رشد جنین اهمیت دارد. در سونوگرافی، پزشک ۲ طرف شقیقه، محیط دور شکم، طول استخوان ران و محیط دور سر را اندازه می‌گیرد و براساس فاکتورهایی که دارد، یک عدد ضمنی به دست می‌آورد و با تطبیق LMP می‌تواند بگوید رشد جنین مناسب است یا نه. به عنوان مثال اگر سن بارداری ۳۳ هفته باشد ولی در سونوگرافی ۲۸ هفته را نشان دهد، با ۵ هفته عقب‌افتادگی رشد جنین روبرو هستیم.
چطور در اوایل بارداری ناهنجاری‌هایی مثل نشانگان داون را در سونوگرافی تشخیص می‌دهید؟
با اندازه‌گیری ضخامت پوست پس‌سر یا پشت گردن می‌توان ناهنجاری‌های کروموزومی مثل نشانگان داون و تریزومی را تشخیص داد. به‌طور معمول در این مدت زمان ضخامت پوست از ۰٫۶ میلی‌متر شروع و تا ۲٫۴ میلی‌متر ادامه می‌یابد ولی بیشتر از ۲ میلی‌متر غیرطبیعی است. هر چه سن بارداری بالاتر می‌رود، قدرت تشخیص کمتر می‌شود، بنابراین بهتر است این اندازه‌گیری تا هفته ۱۵-۱۴ انجام شود. از آنجا که اعضای جنین تا هفته ۱۷-۱۶ بارداری تشکیل می‌شود. در ۳ ماهه دوم به‌راحتی می‌توانیم انگشتان دست، لب‌ها، کلیه‌ها، مثانه و معده پر از مایع و ستون‌فقرات را ببینیم. صورت نیز قابل‌مشاهده و توجه به استخوان بینی، برای تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی بسیار موثر است.
آیا وزن جنین را هم می‌توان در سونوگرافی فهمید؟
بله، در ۳ ماه سوم بارداری می‌توانیم وزن‌گیری جنین را بسنجیم. از نظر علمی تا هفته ۲۰ بارداری وزن جنین اهمیت چندانی ندارد ولی بعد از هفته ۲۰ و در طول ۳ ماهه سوم، وزن آن به سرعت افزایش می‌یابد و بیشترین وزن‌گیری جنین مربوط به این دوره است، مثلا اگر در هفته ۲۸، جنین ۱۴۰۰ گرمی است و بارداری هم بدون مشکل پیش می‌رود، انتظار تولد نوزاد ۲۸۰۰ گرمی تا ۳۰۰۰ گرمی را داریم. معیار اندازه‌گیری وزن جنین در ایران براساس جدول‌های آمریکایی و اروپایی است. ما از روی این جدول‌ها ملاک را تا صدک ۱۰ درصد می‌پذیریم ولی زیر ۱۰ درصد را قبول نمی‌کنیم و اگر وزن جنین زیر این صدک قرار گرفت، حتما باید به دنبال علت باشیم.
گاهی درخواست سونوگرافی در سه ماهه سوم بیشتر می‌شود؛ چرا؟
بهترین زمان برای انجام نخستین سونوگرافی
اگر مادر در شرایط عادی باشد و مشکل و درد خاصی نداشته باشد بهترین زمان برای انجام نخستین سونوگرافی بارداری، هفته هشتم است.
بسیاری از خانم ها به محض اینکه متوجه بارداری خود می شوند یا حتی شک می کنند، اصرار به سونوگرافی دارند. به دلیل اینکه فکر می کنند چون در سونوگرافی می توان درون رحم را با چشم دید قابل اطمینان تر است. درصورتی که برای این کار می توان از تست های بارداری و آزمایش استفاده کرد و نیازی به سونوگرافی نیست.
زیرا سونوگرافی حتی اگر در این زمان، بارداری را تایید کند، قادر نیست سالم بودن جنین را اثبات کند.
بنابراین پزشک ناچار است مدتی بعد سونوگرافی را تجدید کند که همان دوماهگی یا هشت هفتگی جنین است.
انواع سونوگرافی
سونوگرافی بارداری انواع مختلفی دارد و برای مادران براساس اینکه شرایط عادی یا غیرعادی ای مانند دیابت و فشار خون بالا داشته باشند و یا مادرانی که جنینشان به دلایلی رشد خوبی نداشته و در معرض خطر هستند نوع خاصی از آن تجویز می شود؛ به طور مثال نوعی سونوگرافی برای تشخیص نارسایی دهانه رحم وجود دارد که برای مادرانی که سابقه سقط های بالای سه ماه و چهار ماه دارند انجام می شود زیرا ممکن است رحم به دلیل سنگین شدن تدریجی جنین نتواند وزن آن را تحمل کند یا انواعی از سونوگرافی به نام داپلر عروق و شریان های بند ناف، داپلر شریان مغز جنین و داپلر عروق رحم و انواع دیگری وجود دارند که در شرایط خاص و به تشخیص پزشک انجام می شوند.
سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی
این نوع از سونوگرافی امروزه بسیار رایج شده است. هزینه زیادی دارد و سازمان های بیمه گر هم هزینه آن را پرداخت نمی کنند. سونوگرافی سه بعدی، سونوگرافی سیاه و سفید در مقاطع متوالی است که دستگاه مقاطع را پشت سر هم می چیند و تصویری ارائه می دهد که علاوه بر طول و عرض،عمق هم دارد.
اسکن اندام می تواند به شکل دستی و از سوی سونوگرافیست یا با دستگاه های جدیدتر، توسط پروپ دستگاه صورت گیرد و تصویر سه بعدی ارائه دهد.
در سونوگرافی چهار بعدی، بعد زمان به آن اضافه می شود. سرعت سه بعدی بالا می رود و قطعات تصویر سریع روی هم قرار می گیرند و حرکات جنین مثل باز و بسته کردن دهان و حرکت دادن دست ها و پاها کاملا دیده می شود.
سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی برای همه لازم نیست. معمولا برای دیدن بافت نرم استفاده می شود تا سطح بدن وشکل بدن جنین دیده شود. این کار برای خانواده ها جذابیت دارد و بیشتر خود درخواست چنین سونوگرافی را می دهند.
این سونوگرافی ها ضرری برای جنین ندارد. قبلا معتقد بودند فرستادن امواج بیشتر باعث گرم شدن مایع اطراف جنین می شود. ولی پزشک رادیولوژیست پروپ را زیاد روی اندام خاص نگه نمی دارد. پس تئوری گرم شدن مایع هم منتفی می شود.
-
تعداد دفعات لازم جهت سونوگرافی در طول دوران بارداری چند تاست؟
حظه ای که قرار است خدای قادر متعال در بطن مادری یک وجود جدید و یک انسان جدید خلق نماید و وقتی مادری وجود این امانت الهی را در بطن خود احساس می کند لحظه حساس و شادی آوری است. اطلاع از روند سلامت این موجود جدید موضوعی است که یک خانم باردار و حتی اطرافیان او مایل هستند در اسرع وقت آن را بدانند. در گذشته به دلیل نبود امکانات امروزی، تشخیص امر به سهولت و دقت ممکن نبود اما امروزه با ساخت دستگاه های جدید که به کمک هوش خدادادی بشر میسر شده است این امکان وجود دارد که تا حد زیادی از وضعیت مادر و جنین موجود در رحم مادر اطلاع داشته باشیم. یکی از این ابزارها که امروزه جهت تشخیص وضعیت مادر و جنین به کار می رود سونوگرافی است. در حال حاضر این امکان وجود دارد که به وسیله سونوگرافی ، وضعیت مادر و جنین در رحم او در طول دوران بارداری مورد بررسی و تحت نظر قرار گیرد. سوالی که مطرح است این است که تعداد دفعات لازم سونوگرافی جنین یا حتی سونوگرافی
مادر در طی یک دوران حاملگی و بارداری چند تاست؟
در پاسخ این پرسش باید گفت که تعداد دفعات سونوگرافی در بارداری به شرایط مادر، شرایط جنین، جواب آزمایشات بارداری که به عنوان مکمل سونوگرافی عمل می کند، نظر پزشک و سایر عوامل بستگی دارد ؛ اما اصولا در یک بارداری سالم و طبیعی که هم مادر و هم جنین در شرایط طبیعی بارداری قرار داشته باشند انجام حداکثر ۴ سونوگرافی جنین کافی است. این سونوگرافی های جنین در بارداری عبارتند از: بار اول در هفته هشتم بارداری ، بار دوم بین هفته یازدهم تا هفته چهاردهم بارداری که به تست غربالگری سه ماهه نخست یا سه ماهه اول هم معروف است ، بار سوم بین هفته پانزدهم تا هفته بیست و دوم بارداری که به تست غربالگری خون هم معروف است و بار چهارم هم سونوگرافی ماه آخر بارداری که جهت تعیین وضعیت قرارگیری جنین در رحم مادر انجام می گیرد. در اینجا به شرح هریک از این سونوگرافی های دوران بارداری می پردازیم:
-
سونوگرافی اول جنین در دوران بارداری و حاملگی:
-
در اولین سونوگرافی بارداری مسائلی نظیر وضعیت قرارگیری جنین (در داخل رحم قرار دارد یا خارج از رحم ؛ یعنی بارداری داخلی رحمی صورت گرفته یا خارج رحمی) ، زنده یا مرده بودن جنین ، رشد جنین و سن حاملگی مورد ارزیابی قرار می گیرند. به وسیله سونوگرافی می توان رشد جنین را از هفته ششم بارداری تا هفته هشتم بارداری مورد ارزیابی قرار داد ؛ بهترین زمان برای تعیین سن دقیق بارداری و حاملگی (البته با تخمین ۱ هفته) ، هفته هشتم بارداری است پس بنابر این بهترین زمانسونوگرافی اول بارداری در همان هفته هشتم بارداری می باشد.
سونوگرافی و تست غربالگری جنین در سه ماهه اول بارداری و حاملگی:
-
دومین سونوگرافی متداول بارداری بین هفته یازدهم تا هفته چهاردهم بارداری انجام می گیرد. به این سونوگرافی ، سونوگرافی وتست غربالگری سه ماهه اول بارداری هم گفته می شود. سونوگرافی سه ماهه اول حاملگی به همراه آزمایش خون و تست غربالگری خون مادر انجام می شود. یکی از مواردی که در سونوگرافی سه ماهه اول بارداری و آزمایش خون سه ماهه اول بارداری مادر مورد بررسی قرار می گیرد ، ناهنجاری های کروموزومی جنین مثل سندرم داون (منگولیسم) است. سونوگرافی سه ماهه نخست حاملگی همچنین زنده بودن جنین و سن بارداری را تایید می کند و نیز در این سونوگرافی می توان بارداری دو قلو را تشخیص داد.
سونوگرافی سه ماهه دوم بارداری و تست غربالگری خون:
-
سومین سونوگرافی متداول بارداری بین هفته پانزدهم تا هفته بیست و دوم بارداری انجام می گیرد که به این سونوگرافی ،تست غربالگری خون هم گفته می شود. همانطور که مشخص است در اینجا بیماری های خونی جنین و … مورد بررسی قرار می گیرند. لازم به ذکر است که این دومین تست غربالگری خون است و بار اول آن همزمان با سونوگرافی دوم بارداری صورت می گیرد.
سونوگرافی ماه آخر بارداری و حاملگی:
-
چهارمین سونوگرافی معمول و متداول بارداری و حاملگی،سونوگرافی ماه آخر بارداری است که در آخرین ماه از بارداری انجام می شود و هدف عمده از سونوگرافی ماه آخر بارداری ، تعیین وضعیت قرارگیری جنین درون رحم مادر است. بهترین حالت قرارگیری جنین در رحم مادر مخصوصا برای زایمان طبیعی آن است که سر جنین به سمت پایین و به طرف دهانه رحم قرار گرفته باشد.
در اینجا ذکر یک مطلب مفید به نظر می رسد و آن اینکه بعضی از مادران و حتی خانواده آن ها شاید مایل به انجام سونوگرافی نباشند و یا لااقل مایل به انجام این تعداد سونوگرافی نباشند. خبر خوب برای این مادران آن است که در مواردی که حال مادر و جنین در شکم او و نیز روند بارداری او طبیعی و سالم باشد انجام فقط یک بار سونوگرافی کافی است و بهترین زمان آن بین هفته هیجدهم تا بیستم بارداری می باشد.
مضرات سونوگرافی
درباره این موضوع که آیا سونوگرافی برای جنین مضر است یا نه و سایر مضرات آن ، عده ای معتقد هستند که سونوگرافی هیچ ضرری ندارد و عده ای معتقدند که سونوگرافی باعث گرم شدن جنین (مخصوصا قلب جنین) می شود. جدای از اینکه سونوگرافی مضر باشد یا نه همواره یک مطلب در ذهنمان باشد و آن اینکه خانم باردار سعی نماید هنگام انجام سونوگرافی با وضو باشد و نیز دعا کند و از خدای بزرگ بخواهد که خیر سونوگرافی را شامل حال او و فرزندش نماید و از عوارض آن در امان نگه بدارد.
-
