استرس با بدن ما چه میکند؟
در این مقاله میخوانیم استرس با بدن ما چه میکند؟ علائم استرس بر بدن ما چگونه است و در طولانی مدت چه پیامد هایی دارد ؟
استرس عبارت از یک واکنش جسمی است که به دنبال یک تحریک درونی یا بیرونی ( محیطی ) به وجود می آید. محرکی که استرس را به وجود می آورد ، عامل استرس زا نامیده می شود. می توان گفت که استرس وضعیتی است که در آن فرد گرفتار مشکلی شده است که فراتر از توانائی های معمولی وی برای سازگاری با آن می باشد.استرس نوعی نیاز جسمی یا ذهنی است که در ما پاسخهای خاصی را بر میانگیزد و به ما امکان می دهد تا با خطر مبارزه کنیم یا از آن بگریزیم. مقادیر کم استرس قادر است عملکرد شما را در اوضاع و احوال خاصی مثل ورزش و کار بهبود بخشد اما استرس بیش از حد به سلامت شخصی آسیب می رساند. با مشخص نمودن شرایط استرسزا و یافتن راههایی برای مقابله با آن، قادر خواهید بود، استرسهای مضر را به حداقل برسانید.
همهی ما در زندگی روزمره و در موقعیتهای گوناگون، بارها دچار استرس میشویم. استرس به واکنش طبیعی بدن در برابر عوامل محرک، تغییرات، فشارهای درونی یا بیرونی گفته میشود. این عوامل در شرایط مختلف سبب بر هم خوردن تعادل بدن میشوند و بدن هوشمند ما برای مقابله با این حالت تلاش میکند تا تعادل از دست رفته را بازگرداند. در این نوشته سعی شده به مهمترین علائم استرس اشاره شود تا با آگاهی از آن بتوانیم جلویش را بگیریم.در این مقاله میخوانیم استرس با بدن ما چه میکند؟
شدت استرس در شرایط و موقعیتهای مختلف، متفاوت است. استرس میتواند گاهی خفیف و زودگذر باشد (مانند استرسی که قبل از یک آزمون ساده به ما دست میدهد) یا ممکن است شدید باشد و حالت مزمن پیدا کند. در واقع کمی استرس قبل از انجام هر کاری لازم است و میتواند به بهتر انجام شدن آن کار منجر شود. اما استرس شدید و مزمنی که فشارهای روحی و جسمی بیش از حد به فرد وارد میکند، میتواند تأثیر مخربی بر زندگی او داشته باشد و حتی سبب بیماری شود.
تعریف اضطراب و تفاوت آن با استرس
در واقع اضطراب همانگونه که قبلاً به آن اشاره شد پاسخ غیرارادی و درونی بدن به تغییرات خارجی است اما این که این پاسخ در چه راستاست بایستی گفت که این پاسخ برای حداکثر سازی آمادگی بدن و روح انسان برای مواجهه با خطرات و مشکلات احتمالی است در واقع اضطراب به گونهای زنگ خطری است که در صورت به وقوع پیوستن، بدن را به حالت آمادهباش در میآورد و نزدیکترین حسی که میشود به آن نسبت داد ترس است .
و تفاوت اساسی اضطراب با استرس در این است که استرس حالات روحی وسیعتری نسبت به اضطراب را پوشش میدهد، به گونهای که مثلاً استرس باعث ایجاد ترس یا ناراحتی یا حتی شادی در انسان میشود ولی اضطراب انحصارگرایانه باعث ایجاد نوعی رعب و ترس در انسان میشود که موجب بالا رفتن سطح هوشیاری انسان نسبت به پیرامون خود میشود.اما این اضطراب در صورتی که بیدلیل و مستمر باشد باعث نهادینه شدن در بدن انسان میشود به گونهای که انسان همواره خود را در یک حالت اضطراب دایم میبیند که این امر موجبات آسیبهای جدی به کیفیت زندگی انسان میشود.
راههای کنترل اضطراب
۱- استفاده از تکنیکهای ریلکسیشن : در صورتی که در حالت اضطراب قرار گرفتید فوراً به یک سری اموری بپردازید که موجب حواسپرتی شما از آن موقعیت اضطرابآلود شود و شما را به فکر و خیال و اموری معطوف کند که برای شما دلچسب و آرامشبخش و خوشحال کننده است، مثلاً شما میتوانید بعد از قرارگیری در حالت استرس به موسیقی گوش دهید البته موسیقی ای که شما را آرام کند و خاطرات شیرینتان را برایتان یادآور باشد،یا شما میتوانید ورزش کنید
یا به باشگاه ورزشی بروید زیرا این کار نه تنها باعث فراموش کردن موضوع آزاردهنده و مضطرب کننده میشود بلکه با ترشح اندورفین در بدن باعث ایجاد احساس شادی و سرزندگی در بدن شما میشود، از دیگر تکنیکهای ریلکسیشن میتوان به تکنیک بصری اشاره کرد که به این گونه است که شما برای آرام کردن خود بایستی چشمان خود را بسته و چندین نفس عمیق بکشید و خود را در جایی آرام و به دور از مشکلات روزمرهی خود متصور شوید با این کار ظرف چند لحظه مشاهده میکنید که بخش عظیمی از آن اضطراب برای شما فراموش میشود و کنترل اوضاع برای شما راحت تر میشود.
۲- ایجاد الگوی ذهنی مطلوب از شرایط ایجادشده : زمانی که شما در یک موقعیت اضطراب آلود قرار گرفتید یکی از روشهای مفید برای کاهش اضطراب و کنترل اوضاع بررسی ذهنی موضوع و ایجاد راهحلهای ذهنی لازم برای مواجهه با موضوع است، بدین گونه که مثلاً شما دچار مشکلی میشوید یکی از راههای مفید این است که اولاً موضوع را به خوبی واکاوی کنید و سپس راهحلهای ممکن را برای آن متصور شوید حتی آنهایی که خیلی به دور از منطق هستند و سپس به صورت ذهنی بر مشکل خود فائق آیید اینگونه به نحوی برای خود راه بیرون رفتی از مخمصه متصور شدهاید که این امر علاوه بر کاهش فشار روانی باعث قوت قلب و ایجاد امید در شما میشود.
۳- صحبت کردن در مورد اضطراب با یک متخصص : یکی از راههای خلاصی از شر کابوس اضطراب رفتن و دیدار با مشاوران متخصص است که آنها با یافتن و ریشهیابی مشکل میتوانند راه درمانی در مقابل شما قرار دهند که البته این مورد معمولاً بیشترین بازده را دارد اما افراد به خاطر ملاحظات شخصی از این کار طفره می روند!
۴- به جای مخفی کردن اضطراب آن را کنترل کنید : بعضی مواقع شاهد آن هستیم که گروهی احساسات خود را درون خود میریزند که اضطراب نیز از آن جمله است ، این کار نه تنها باعث ایجاد ناهنجاریهای درونی میشود بلکه باعث آسیب جدی به کیفیت زندگی نیز میشود که دوستانه از همهی مخاطبان عزیز درخواست دارم که هیچگاه احساسات خود را سرکوب نکنید بلکه متناسب با شرایط بهترین پاسخ را به آن بدهید، که در زمینهی اضطراب نیز بهترین پاسخ قطعاً انکار آن و مخفی کردن آن نیست بلکه مواجهشدن با آن به بهترین شکل ممکن است.
علائم استرس
از بین علائم استرس، ۸ نشانه به عنوان نشانههای بیماریزا و خاموش استرس شناخته شدهاند. اگر هر یک از این علائم را دارید، به سرعت برای درمان استرس اقدام کنید؛ در غیر این صورت بیماریها به زودی سراغتان خواهند آمد.
کهیر
اگر کهیر را تجربه کرده باشید، به احتمال زیاد میدانید که این برجستگیهای قرمزرنگ خارشدار تا چه اندازه آزاردهنده هستند. کهیر معمولا به دلیل حساسیت بدن به ترکیباتی آلرژیزا به نام هیستامین (Histamine) که در بسیاری از غذاها وجود دارد ایجاد میشود. اما اگر سابقهی آلرژی ندارید و به طور ناگهانی روی پوستتان کهیر ظاهر شد، علت آن میتواند استرس باشد.
هنگامی که دچار استرس میشوید (خواه مدتی کوتاه، خواه مدتی طولانی) سیستم ایمنی بدن ضعیف میشود و بدن برای مقابله با این مشکل، هیستامین آزاد میکند. در صورتی که استرس برطرف نشود، واکنشهای آلرژیک بدن سبب بروز کهیر خواهد شد. در این حالت حتی عواملی مانند سرما، گرما، صابونها و لوسیونها (که قبلا فرد نسبت به آنها حساسیت نداشته) نیز ممکن است پوست بدن را تحریک کنند.
ناپایداری وزن بدن
بدن به طور طبیعی هورمونی به نام کورتیزول ترشح میکند که در تنظیم قند خون و سوختوساز بدن نقش مهمی دارد. هنگامی که استرس دارید این هورمون بیش از حد طبیعی ترشح میشود. از این رو، عملکرد بدن در تنظیم قند خون مختل میشود و نحوهی سوختوساز چربیها، پروتئینها و کربوهیدرات تغییر میکند. در چنین شرایطی، یا فرد دچار کماشتهایی میشود و یا پرخوری میکند که هر دو از رفتارهای ناسالم در تغذیه هستند و سبب کاهش یا افزایش وزن میشوند.
استرس و مشکلات وزن اغلب دست در دست یکدیگر دارند. بر همین اساس است که هنگام احساس استرس، اضطراب یا افسردگی و به دنبال راهی برای کسب آرامش، برخی افراد به غذا خوردن پناه می آورند که اغلب نیز تمایل به مصرف مواد غذایی ناسالم و سرشار از قند، چربی، و کالری وجود دارد.
افزون بر این، استرس می تواند اثری مضر روی سوخت و ساز بدن داشته باشد، به ویژه می تواند به ذخیره چربی در بدن منجر شود که تنها تشدید اضطراب را به همراه دارد. دنبال کردن یک سبک زندگی فعال می تواند با مشغول نگه داشتن ذهن و بدن، سوزاندن کالری های اضافی و بازگرداندن اعتماد به نفس در حل این مشکل تاثیرگذار باشد.
سردردهای شدید
اگر گاهی به طور ناگهانی (بدون سابقهی سردرد یا میگرن) دچار سردردهای تنشیِ شدید میشوید، احتمالا استرس زیادی دارید. استرس، موادی شیمیایی را در مغز آزاد میکند که بر اعصاب و عروق خونی مغز تاثیر میگذارند و سبب سردرد میشود.استرس در افراد مبتلا به میگرن میتواند سبب شروع یا وخیمتر شدن حملات میگرنی شود.
بیماریهای گوارشی
استرس به روشهای مختلفی روی معده و عملکرد دستگاه گوارش تأثیر منفی میگذارد. هنگامی که استرس دارید، معده اسیدهای گوارشی بیشتری را تولید میکند که ممکن است سبب سوزش سردل (حالتی که با درد در ناحیهی معده و احساس طعم تلخ در دهان همراه است) شود. همچنین هنگام استرس، تخلیهی مواد از معده به روده به آهستگی صورت میگیرد که به تجمع گاز معده و نفخ میانجامد.
تجربه استرس در بلند مدت می تواند به احیای درد و تحریک پذیری در معده، روده و دیگر قسمت های دستگاه گوارش منجر شود. این شرایط می تواند خوردن، خوابیدن، کار کردن، یا ورزش کردن را دشوار یا حتی غیر ممکن سازند.
هنگامی که اضطراب دارید و دچار استرس شده اید، بدن شما آدرنالین و هورمون هایی که می توانند جریان خون به دستگاه گوارش و دیگر قسمت های بدن را کاهش دهند، ترشح می کند. این شرایط می تواند مانع گوارش موثر غذا شود و به درد و ناراحتی منجر می شود. در این مورد، داروهایی که برای درمان مشکلات معده شکل گرفته اند ممکن است تاثیری در تسکین نشانه ها نداشته باشند. با دکتر خود صحبت کند تا روشی برای کاهش درد معده از طریق رسیدگی به منبع استرس بیابید.
سرماخوردگی
افرادی که به طور مرتب استرس دارند، معمولا بیشتر از دیگران دچار سرماخوردگی میشوند؛ زیرا سیستم ایمنی بدن این افراد بسیار ضعیف است و نمیتواند به خوبی در برابر ویروسها و عوامل بیماریزا مقاومت کند. برای رفع استرس و ایجاد آرامش، مصرف چای بابونه و چای زنجبیل و همچنین دوش گرفتن با عصاره نعناع و اسطوخودوس بسیار مفید است.
تجربه استرس برای مدتی طولانی می تواند سیستم ایمنی بدن انسان را تضعیف کرده و شما را نسبت به بیماری ها آسیب پذیر سازد که از نمونه های کوچک مانند سرماخوردگی تا موارد جدیتر مانند آنفلوآنزا را شامل می شود.
برای کمک به مقابله با آثار استرس، خواب کافی و با کیفیت بالا، دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم – متشکل از میوه ها، سبزیجات، پروتئین های بدون چربی و غلات سبوس دار – و ورزش منظم را فراموش نکنید. اگر به طور مرتب مریض می شوید، با پزشک خود در باره چگونگی رسیدگی به منبع استرس یا هر موضوع سلامت دیگر که موجب بیماری در شما می شود، صحبت کنید.
آکنه
اگر فکر میکنید که آکنه فقط کابوس دوران نوجوانی است و در سنین بالاتر سراغتان نخواهد آمد، کاملا در اشتباه هستید. آکنه در هر سن و هر دورهای از زندگی ممکن است ظاهر شود. یکی از عوامل ایجاد آکنه و جوش استرس است. هنگامی که استرس دارید، بدن هورمون کورتیزول بیشتری ترشح میکند که سبب میشود غدد پوست، چربی بیشتری تولید کنند. تجمع چربی اضافی در فولیکولهای مو و همچنین سلولهای مردهی پوست، موجبات بروز جوش و آکنه را فراهم میکند.
کاهش تواناییهای ذهنی
ترشح بیش از حد هورمون کورتیزول هنگام استرس، بر توانایی مغز و حافظه تأثیر میگذارد. استرس زیاد، سبب کاهش تمرکز میشود و در صورتی که درمان نشود، اضطراب، افسردگی و مشکلات حافظه را به دنبال خواهد داشت.
ریزش مو
فرایند طبیعی رشد موی سر به صورت چرخهای است که در آن موهای قدیمی میریزند و فولیکولهای جدید مو جایگزین آنها میشوند. بنابراین از دست دادن تعداد محدودی مو در روز طبیعی است. استرس شدید میتواند با ایجاد اختلال در این چرخه، تعداد زیادی از موها را همزمان به مرحلهای برساند که مرحلهی استراحت نامیده میشود. پس از این مرحله (که دو تا سه ماه به طول میانجامد) این موها بدون جایگزین شدن شروع به ریزش میکنند. استرس همچنین سبب میشود سیستم ایمنی بدن به فولیکولهای مو حمله کند و سبب ریزش مو شود.
ریزش مو اغلب به واسطه افزایش سن در آقایان رخ می دهد اما بانوان نیز آن را تجربه می کنند. این در شرایطی است که ریزش مو می تواند در نتیجه استرس مداوم و شدید شکل بگیرد و هر فردی در هر مرحله از زندگی را تحت تاثیر قرار دهد. به طور معمول، ریزش مو سطوح استرس را در فرد افزایش می دهد و به شکل گیری یک چرخه باطل اضطراب و افسردگی منجر می شود.
خبر خوب این است که راه هایی برای احیای موهای از دست رفته وجود دارند. نخستین گام، شناسایی منبع استرس و رسیدگی به آن است. پزشک شما می تواند به این مساله کمک کرده و روش های درمانی که می توانند به تحریک رشد مجدد موها منتج شوند را ارائه کند.
علائم دیگر
بی خوابی
استرس می تواند چرخه خواب شما را دچار اختلال کرده و به بی خوابی منجر شود که یکی از طاقت فرساترین نتایج استرس است. استرس اغلب مانع خواب خوب شبانه می شود زیرا مغز را هنگامی که باید در حال استراحت باشد، همچنان فعال نگه می دارد. متاسفانه، بی خوابی تنها می تواند استرس را تشدید کند و کسب آرامش و خواب راحت را دشوار سازد. در شرایطی که مصرف دارو می تواند به بهبود این شرایط کمک کند اما روندی طولانی مدت باید طی شود. با پزشک خود مشورت کنید تا تکنیک های کسب آرامش که به استراحت راحتتر به طور طبیعی کمک کنند را پیدا کنید.
کاهش میل جنسی
هنگامی که استرس افزایش می یابد، اغلب میل جنسی کاهش می یابد. استرس می تواند اثر مستقیم بر سطوح هورمون ها داشته باشد و تاثیر منفی بر میل جنسی انسان به همراه دارد. احساس ضعف و اضطراب درباره زندگی موجب می شود تا مغز ما به اولویت بندی اقدام کرده و فضای کمتری برای تولید مثل باقی بگذارد.
تکنیک های کسب آرامش و ورزش می توانند به مقابله با آثار استرس کمک کنند. در نتیجه، فعالیت هایی که موجب نشاط شما می شوند و به احیای احساس رضایت، شادی و اعتماد به نفس کمک می کنند را مد نظر قرار دهید.
درد آرواره
آیا تجربه فشار دادن دندان ها روی یکدیگر هنگام قرار گرفتن در موقعیت های استرسزا را دارید؟ خبر خوب این است که شما در این زمینه تنها نیستید. استرس اغلب به فشار بر آرواره و ساییدن دندان ها روی یکدیگر منجر می شود که اگر به طور مکرر صورت بگیرد می تواند ضعف لثه، شکستگی دندان ها، و درد فراوان را موجب شود.
در برخی افراد این شرایط می تواند آثار بلند مدت روی آرواره و دندان ها به همراه داشته باشد. در این موارد پزشک ممکن است استفاده از محافظ دهان در هنگام شب را تجویز کند. به طور معمول، محافظ دهان موقتی استفاده می شود اما ممکن است طی فعالیت هایی مانند ورزش یا رانندگی که سطوح استرس را افزایش می دهند، ممکن است همچنان به استفاده از آنها نیاز باشد.
عوامل استرس زا را می توان به انواع مختلف تقسیم بندی کرد:
استرس های شدید اما زودگذر؛ مانند: اضطراب و نگرانی قبل از ایراد سخنرانی در یک جمع، و یا حل یک مسأله ریاضی.
استرس های طبیعی و زودگذر، مانند: تنش هایی که در زندگی روزمره پیش می آید؛ مثل آزمون های درسی در طول دوره تحصیلی
پیامدهای اتفاقات استرس زا (رخدادهای مهمی مانند مرگ یکی از نزدیکان یا بروز بلایای طبیعی مثل زلزله و…) می تواند موجب ایجاد استرس های طولانی مدت گردد.
عوامل استرس زای مزمن: اتفاقات ناخوشایندی که پی در پی پیش می آیند و پایان خوشی ندارند؛ مثل تصادفات و یا حادثه ای که منجر به معلولیت جسمی یک فرد شود، مراقبت از یکی از نزدیکان (همسر، پدرومادر و یا فرزند) که دچار آلزایمر و فراموشی شده، یا پناهنده شدن به کشور دیگر در اثر بروز جنگ.
عوامل استرس زای درازمدت: اتفاقات تکان دهنده ای که در سالیان قبل رخ داده، در اثر آن فرد دچار شوک عاطفی و یا ضربه روحی و جسمی گردیده و اثرات منفی آن در زمان حال هنوز ادامه دارد، می تواند اثر مخربی بر روی عملکرد سیستم ایمنی بدن داشته باشد ، مانند سوءاستفاده جنسی در دوران کودکی، شوک های روحی روانی حاصل از جنگ در کشور و یا سال ها اسیر جنگی بودن. پژوهشگران دریافتند از میان عوامل استرس زای بالا، عوامل استرس زای مزمن مانند عوامل و یا حوادثی که منجر به تغییر هویت و یا شخصیت فرد می گردد و به نوعی آبروی فرد از بین می رود و همچنین برخی قوانین اجتماعی که از کنترل افراد خارج است و تا مدت ها وجود دارد، تأثیر منفی بسیاری بر روی سیستم ایمنی بدن می گذارد؛ به حدی که می تواند فعالیت سیستم ایمنی را متوقف کند و در چنین موقعیت هایی تقریبا سیستم ایمنی بدن غیر فعال می شود.
هر چقدر استرس طولانی تر باشد، تأثیرات منفی آن بر روی سیستم ایمنی بدن بیشتر است. این پژوهش ها نشان میدهد عوامل استرس زایی که زندگی یک فرد را زیرورو کرده و امید به آینده را از وی می گیرد، شدیدترین تأثیرات روحی، روانی و جسمی را بر فرد می گذارد محققان همچنین اظهار می دارند عواملی مانند سن و بیماری یک فرد می تواند بر میزان آسیب پذیری او در برابر عوامل استرس زا موثر باشد؛ بنابراین بیماری و سن بالا اثرات منفی عوامل استرس زا را بیشتر کرده و آن را ضعیف تر می کند. آنها بر این باورند که ارتباط تنگاتنگ و پیچیده ای میان استرس و سیستم ایمنی بدن وجود دارد. پس اگر نمی توانید استرس را از زندگی خود حذف کنید، دست کم آن را کاهش دهید و با برنامه های ورزشی مانند یوگا و مدیتیشن به آرامش روح و روان خود کمک کنید تا جسمی سالم داشته باشیم.
اثرات استرس بر رفتار شما
کم خوری یا پرخوری بیش از حد؛
عصبانیت ناگهانی؛
سوء مصرف الکل یا دارو؛
استفاده از دخانیات؛
کنارهگیری از مردم.
اثرات استرس بر خلق و خوی شما
اضطراب؛
بیقراری؛
بیانگیزگی یا عدم تمرکز؛
زودرنجی یا عصبانیت؛
غمگینی یا افسردگی.
اثرات رایج استرس بر بدن شما
سردرد؛
درد یا سفتی ماهیچه؛
درد قفسه سینه؛
خستگی؛
تغییر در میل جنسی؛
ناراحتی معده؛
مشکلات خواب؛
درمان
روشهای متعددی برای درمان استرس وجود دارد. ورزش و مراقبه (مدیتیشن) برای تمدد اعصاب و ایجاد آرامش بسیار مفید هستند. همچنین میتوانید از کتابهای رنگآمیزی برای بزرگسالان، لوازم هنری، بازیهای فکری، جدول کلمات و سرگرمیهای دیگری که به صورت مجموعه در بازار موجود است (و دقیقا با هدف درمان استرس طراحی شدهاند) استفاده کنید.اگر علایم استرس را دارید، اقدام مرحله به مرحله برای مدیریت استرستان فایده زیادی برای سلامتی شما در بر خواهد داشت. به دنبال راهکارهای مدیریت استرس باشید؛ از جمله:
فعالیت فیزیکی؛
تکنیکهای ریلکسیشن؛
مدیتیشن؛
یوگا؛
تای چی
و مطمئن شوید که به مقدار کافی میخوابید، رژیم غذایی متعادلی دارید و از استفاده از دخانیات و الکل و خوردن بیش از حد کافئین خودداری کنید.