آمبلوپی که معمولاً با اصطلاح تنبلی چشم شناخته می‌شود، در دو درصد نوزادان موجب مشکلات بینایی می‌شود. این حالت زمانی ایجاد می‌شود که یک چشم برای صحیح دیدن تقلا می‌کند. با گذر زمان، یکی از چشم ها بر دیگری ترجیح داده شده و ضعف چشم دیگر شدت پیدا می‌کند. اولین علائم تنبلی چشم وابسته به هر نوزاد متغیر است، اما برخی از علائم کلیدی می‌توانند وجود تنبلی چشم را آشکار سازند.
تنبلی چشم به ندرت روی هر دو چشم تأثیر می‌گذارد. تشخیص و درمان زود هنگام می‌تواند جلوی مشکلات بلند مدت بینایی در کودک را بگیرد. تنبلی چشم معمولا با عینک، لنز یا پچ (patch) چشمی تصحیح می‌شود. گاهی اوقات هم باید تحت عمل جراحی قرار بگیرد.
علائم تنبلی چشم
نشانه‌ها و علائم تنبلی چشم عبارتند از:
- چشمی که به سمت داخل یا خارج انحراف دارد
- چشم هایی که به نظر هماهنگ کار نمی‌کنند
- دید عمقی ضعیف
- دوبینی یا بستن یکی از چشم‌ها
- کج کردن سر
- نتایج غیر عادی در معاینات بینایی
گاهی اوقات، تنبلی چشم، بدون معاینه مشخص نمی‌شود.
علائم خارجی
معمولاً یکی از چشم های نوزادان دچار تنبلی چشم به قسمت داخلی یا زاویه‌ای متفاوت با دیگری متمایل است. همینطور در برخی مواقع چشم ها برای مدت طولانی دچار انحراف (لوچی) می‌شوند. از آنجایی که نوزادان نمی‌توانند تاری دید خود را اعلام دارند، حرکات و رفتار های چشم های نوزاد باید به دقت تحت نظر گرفته شوند. تنبلی چشم همچنین می‌تواند موجب افتادگی یکی از پلک‌ها شود یا باعث شود نوزاد یکی از چشم های خود را بیشتر از دیگری ببندد.
لوچی
اغلب یک یا هر دو چشم کودکی که نمی‌تواند به درستی تمرکز کند لوچ می‌شود. برخی توصیه می‌کنند علائم لوچی از چهار ماهگی بررسی شوند. یک اسباب بازی رنگارنگ را در فاصله‌ی ۲۰ سانتی‌متری صورت کودک نگاه دارید. اسباب بازی را به آرامی به سمت چپ و راست حرکت دهید. چشمان کودک باید بتوانند اسباب بازی را دنبال کنند. در صورتی که یکی از چشم ها حرکت کند و دیگری در جای خود باقی بماند، چشم‌ها لوچ شوند یا در زاویه‌‌های غیر معمول قرار گیرند ممکن است کودک دچار تنبلی چشم باشد.
علائم طبیعی
دید کودک در چهار ماه ابتدایی هنوز تار و بینایی او در حال شکل‌گیری است. همزمان با تطابق یافتن کودک با محیط جدید، چشم ها ممکن است گهگاه لوچ شوند. این موارد بخشی طبیعی از مراحل رشد نوزاد هستند. اما در صورتی که چشم ها برای چندین ساعت لوچ یا در زوایای متفاوت باقی بمانند، با پزشک خود مشورت کنید. در برخی موارد این مشکلات ناشی از انحراف چشم (استرابیسم) یا عدم تراز بودن چشم‌ها هستند تا تنبلی چشم.
زمانی که باید به پزشک مراجعه کنیم
اگر طی هفته های نخست تولد فرزندتان متوجه انحراف چشم او شُدید، به پزشک مراجعه کنید. اگر سابقه‌ی خانوادگی در انحراف چشم، آب مروارید دوران کودکی یا دیگر مشکلات چشمی داشته‌اید، معاینه‌ی بینایی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
دلایل
.تنبلی چشم به دلیل تجربه های بینایی غیر عادی در دوران خردسالی به وجود می‌آید که مسیرهای عصبی موجود بین لایه‌ی نازکی از بافت پشت چشم (شبکیه) و مغز را تغییر می‌دهند. چشم ضعیف‌تر، سیگنال‌های بصری کمتری دریافت می‌کند. توانایی چشم ها در کار هماهنگ کم کم کاهش پیدا کرده و در نهایت مغز مانع سیگنال‌های ورودی از چشم ضعیف شده و یا اصلا آن ها را نادیده می‌گیرد.
دلایل رایج این وضعیت عبارتند از:
- عدم تعادل عضلانی (استرابیسم)
شایع‌ترین دلیل تنبلی چشم، عدم تعادل ماهیچه هایی است که چشم ها را در خود جای داده‌اند. این عدم تعادل می‌تواند باعث برگشتن چشم ها به سمت داخل یا خارج شده و از حرکت هماهنگ آن ها جلوگیری کند. - تفاوت در وضوح دید بین چشم‌ها (شکست نامتقارن)
تفاوت قابل توجه بین صدور فرمان در هر یک از چشم‌ها، که اغلب به علت دوربینی و گاهی اوقات هم نزدیک بینی یا نقص روی سطح چشم (آستیگماتیسم) به وجود می‌آید، ممکن است منجر به تنبلی چشم شود. برای رفع این نوع مشکلات، معمولا عینک یا لنز تجویز می‌شوند. در برخی کودکان، تنبلی چشم به علت ترکیب انحراف چشم (استرابیسم) و عیوب انکساری (شکست) به وجود می‌آید. - محرومیت
هر مشکلی که برای یک چشم وجود داشته باشد، مانند ناحیه‌ی ابری در لنزها (آب مروارید)، ممکن است کودک را از دید واضح با آن چشم محروم کند. آمبلیوپیِ محرومیت در مراحل ابتدایی نیازمند درمان فوری است تا جلوی از دست رفتن دائمی بینایی را بگیرد. آمبلیوپیِ محرومیت اغلب منجر به سخت‌ترین آمبلیوپی‌ها می‌شود.
عوامل خطرناک
عواملی که با ریسک بالای تنبلی چشم در ارتباط هستند، عبارتند از:
- تولد نوزاد نارس
- اندازه‌ی کوچک هنگام تولد
- سابقه‌ی خانوادگی تنبلی چشم
- ناتوانایی‌های رشدی
عوارض
اگر تنبلی چشم درمان نشود، ممکن است منجر به از دست دادن کامل بینایی شود. تنبلی چشم منجر به از دست دادن دائمی بینایی در ۲/۹ درصد از بزرگ‌سالان می‌شود.
تشخیص
چشم پزشک معاینه‌ی دقیقی انجام می‌دهد. عملکرد چشمتان، انحراف احتمالی چشم ها، تفاوت دید و یا ضعف بینایی در هر دو چشم را بررسی می‌کند. عموما از قطره‌ی چشم برای گشاد کردن مردمک چشم ها استفاده می‌کنند. این قطره‌های چشم باعث تاری دید می‌شوند که معمولا از چند ساعت تا یک روز به طول می‌انجامد.
- کودکانی که هنوز حرف نمی‌زنند
از ابزار ذره‌بینی سبکی برای تشخیص آب مروارید استفاده می‌شود. معاینه‌های دیگری هم وجود دارند که می‌توانند برای ارزیابیِ توانایی نوزاد یا کودک خردسال در متمرکز کردن نگاه و دنبال کردن وسیله‌ای متحرک مورد استفاده قرار گیرند. - کودکان سه ساله و بالاتر
برای ارزیابی بینایی این کودکان، از تصاویر و حروف جهت معاینه استفاده می‌کنند. برای معاینه‌ی هر چشم، چشم دیگر باید بسته شود.
درمان
شروع درمان تنبلی چشم در دوران کودکی، بسیار اهمیت دارد. در این دوران ارتباطات پیچیده‌ی بین چشم و مغز در حال شکل گیری هستند. بهترین نتایج زمانی به دست می‌آیند که درمان پیش از سن ۷ سالگی آغاز شود، البته نیمی از کودکان و نوجوانانی که بین سنین ۷ تا ۱۷ سال هستند هم واکنش مثبتی به درمان نشان می‌دهند.
ممکن است پزشک‌تان این توصیه‌ها را داشته باشد:
- عینک تصحیح‌کننده
عینک یا لنزی که بتواند مشکلاتی هم‌چون نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم را که منجر به تنبلی چشم می‌شوند، تصحیح کند. - پچ چشم
فرزندتان باید از پچ روی چشم قوی‌تر استفاده کند تا چشم ضعیف‌تر را شبیه‌سازی نماید. عموما پچ چشم به مدت دو تا شش ساعت در روز استفاده می‌شود. - فیلترهای نیمه شفاف
این فیلتر مخصوص روی لنزهای عینکِ چشم قوی‌تر قرار می‌گیرد. در نتیجه چشم قوی‌تر را تار کرده و مانند پچ چشم، برای شبیه‌سازی چشم ضعیف‌تر به کار می‌رود. - قطره‌ی چشم
هفته‌ای دو بار قطره‌ی چشمی از دارویی با نام آتروپین (ایزوپوتو آتروپین) می‌تواند بینایی را در چشم قوی‌تر به طور موقت تار کند. این امر کودک شما را تشویق می‌کند تا از چشم ضعیف‌ترش استفاده کند و جایگزینی برای پچ محسوب می‌شود. عوارض جانبی این دارو حساسیت به نور است. - جراحی
اگر چشمان کودک‌تان چپ یا منحرف شوند، احتمالا پزشک جراحی عضلات چشم را توصیه می‌کند. اگر فرزندتان افتادگی پلک یا آب مروارید داشته باشد هم ممکن است به جراحی نیاز باشد.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
اگر به پزشک متخصص (چشم پزشک اطفال) ارجاع داده شدید، بهتر است از قبل آماده باشید، چرا که ویزیت پزشکان متخصص کوتاه است و در این زمان کوتاه، مسائل زیادی باید مورد بررسی قرار بگیرند.
آنچه باید آماده کنید
فهرستی از این موارد را آماده کرده و همراه داشته باشید:
- نشانه‌ها. حتی چیزهایی که ممکن است بی‌ربط به نظر برسند.
- همه‌ی داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که فرزندتان مصرف می‌کند.
- اطلاعات دارویی مهم، مانند آلرژی‌هایی که فرزندتان دارد.
- سابقه‌ی مشکلات چشمی در خانواده، هم چون تنبلی چشم، آب مروارید یا آب سیاه.
- سؤالاتی که می‌خواهید از پزشک متخصص بپرسید.
سؤالاتی که باید بپرسید
برخی از سؤالات مهمی که برای این بیماری باید از پزشک متخصص بپرسید:
- دلیل تنبلی چشمِ فرزند من چیست؟
- آیا احتمال دیگری هم وجود دارد؟
- چه گزینه‌هایی برای درمان کودک من وجود دارند؟
- با این درمان، تا چه حد می‌توان انتظار بهبودی داشت؟
- آیا عوارض دیگری هم فرزندم را تهدید می‌کند؟
- آیا خطر بازگشت این وضعیت وجود دارد؟
- اگر بازگشت کند، چه گزینه‌های درمانی‌ای پیشنهاد می‌کنید؟
- فرزندم هر چند وقت یک‌بار باید ویزیت شود؟
آنچه پزشک می‌خواهد بداند
خود را آماده کنید؛ دکتر شما احتمالا سؤالاتی از این قبیل را خواهد پرسید:
- آیا فرزند شما در خوب دیدن مشکلی دارد؟
- آیا هرگز چشم هایش چپ یا منحرف شده؟
- آیا چیزها را نزدیک چشمش نگه می‌دارد؟
- آیا چپ چپ نگاه می‌کند؟
- آیا متوجه مسئله‌ی غیرمعمول دیگری در بینایی فرزندتان شده‌اید؟
- آیا پلک‌هایش می‌افتند؟
- آیا قبلا چشم‌هایش آسیبی دیده‌اند؟
