برخی از والدین فکر می‌کنند که شکم کودک‌شان باید هر روز کار کند، در صورتی که این تفکر چندان صحیح نیست! تعداد دفعاتدفع، به‌اندازه سهولت تخلیه آن اهمیت ندارد. به عبارت دیگر، در صورتی که فرزند شما به‌راحتی، مدفوعی نسبتا نرم را تخلیه می‌کند، دچار یبوست نیست؛ حتی اگر این دفع، هر چند روز یک‌بار اتفاق افتد. با این مطلب همراه باشید تا با یبوست کودکان و درمان آشنا شوید
افزایش یبوست در کودکان
برخی از والدین فکر می‌کنند که شکم کودک‌شان باید هر روز کار کند، در صورتی که این تفکر چندان صحیح نیست! تعداد دفعات دفع، به‌اندازه سهولت تخلیه آن اهمیت ندارد. به عبارت دیگر، در صورتی که فرزند شما به‌راحتی، مدفوعی نسبتا نرم را تخلیه می‌کند، دچار یبوست نیست؛ حتی اگر این دفع، هر چند روز یک‌بار اتفاق افتد.
به گفته متخصصان بیشترین علل ایجاد بیماری یبوست، با شیوه زندگی مرتبط است و از نوع عملکردی است. یبوست عملکردی، یعنی یبوستی که به علت مجموعه‌ای از عوامل رفتاری و رژیم غذایی و حتی روانی به‌وجود می‌آید. در این نوع یبوست که با وجود پیگیری‌ها و اقدامات پزشکی، دلیل خاصی مبنی بر نقص یا مشکلات جسمانی برای یبوست کودک یافت نمی‌شود، اما نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست در کودک می‌شود. احتباس مدفوع، سبب باز‌جذب آب آن از روده و خشک‌تر شدن آن می‌شود و مشکل را شدیدتر می‌کند. اغلب اطفال، در دوره‌ای دچار یبوست می‌شوند ولی معمولا این دوره‌ها کوتاه‌مدت بوده و درمان‌های ساده و معمولی کفایت می‌کنند.
علایم یبوست
تغییر در عادات غذایی، مثلا تبدیل رژیم به سمت غذاهای افراد بالغ، مصرف مقادیر قابل توجه از شیر گاو خصوصا در اطفال زیر ۲سال، همچنین عدم مصرف مقادیر کافی مایعات، خصوصا آب در طول فعالیت‌های فیزیکی یا در مناطقی که هوا گرم است و نیز بی‌توجهی به نیاز بدن به اجابت مزاج مثلا در اثر بازیگوشی مفرط کودک و تنبلی تدریجی روده‌ها، تغییر محل زندگی یا مسافرت، به هم‌خوردن نظم طبیعی و روزمره زندگی، شروع تحصیل، مصرف بسیاری از داروها و… از علل یبوست در کودکان است. یبوست می‌تواند باعث دردهای قولنجی (کرامپی) ناشی از عبور سخت مدفوع، باد کردن شکم و حتی تهوع شود، همچنین وجود رگه‌هایی از خون روشن در اثر ایجاد شقاق مقعدی(فیسورآنال) نیز از دیگر علایم یبوست به شمار می‌رود که اغلب با درمان مناسب، برطرف خواهد شد.
در برخی موارد، به دلایلی که بسیاری از آنها هنوز ناشناخته‌اند، یبوست کودک برطرف نشده و به گونه‌ای می‌شود که محتاج درمان خواهد بود؛ این حالت را یبوست مزمن می‌نامند. مشخص‌ترین علامت این حالت، دفع مشکل و دردناک مدفوع است. معمولا با عبور مدفوع این درد برطرف می‌شود، تا بار دیگر که مجددا نیاز به دفع باشد که این سیکل تکرار خواهد شد. شدت این دردها می‌تواند به حدی باشد که کودک را از انجام اجابت مزاج تا مدت‌ها منصرف کند! از دیگر علل یبوست مزمن می‌توان به‌وجود شقاقی در اطراف مقعد(فیسور) اشاره کرد که باعث دردناکی حرکات روده‌ای می‌شود و طفل را از انجام اجابت مزاج بر حذر می‌دارد؛ این مسئله نسبتا شایع بوده و به مرور زمان با تشدید یبوست شدیدتر هم می‌شود.
ناخوشی‌های خفیف و گذرا با اختلال تغذیه‌ای، تب و کاهش یا از بین رفتن فعالیت‌های فیزیکی(که عادات طبیعی روده را بر هم می‌زنند)، مشکلات روحی و خلقی یا یادگیری که توالت کردن را با اشکال مواجه می‌کنند و دعوا کردن کودک به خاطر اجابت مزاج نیز از جمله علل یبوست مزمن هستند. تغییر محیط، برای مثال رفتن به مدرسه و ترس از توالت آنجا یا ناتوانی در تمیز کردن خود و نداشتن فرصت کافی برای اجابت مزاج نیز از جمله علل این مشکل به شمار می‌روند.
بزرگ‌شدن و اتساع شکم، عدم دفع گاز، وجود خون در مدفوع، تغییر قطر مدفوع، اختلال در وزن‌گیری و تاخیر رشد، علامت‌هایی هستند که در صورت وجود آنها باید کودک را حتما نزد پزشک برد تا علت یبوست بررسی شود. در واقع یبوست اگر در بسیاری موارد علت عضوی ندارد اما می‌تواند نشانه یک بیماری باشد. بیماریهای نخاع، بیماریهای گوارش، کم‌کاری تیروئید و غیره می‌توانند با علامت یبوست خود را نشان دهـنـد. یـکـی از نکات مهم برای رد برخی از بیماریهای مهم گوارشی و عصبی در کودکان دانستن زمان دفع نخستین مدفوع دوران نوزادی است.
بنابراین یکی از سئوالات مهمی که پزشک از والدین می‌پرسد، زمان نخستین دفع در دوران نوزادی است. در واقع در موارد اندکی به طور مادرزادی، انتهای روده فاقد عصب است و به همین سبب روده حرکات کافی برای عبور مواد دفعی را ندارد. در چنین بیمارانی همان دفع اولیه در دوران نوزادی، دچار اختلال و تاخیر می‌شود. این بیماری که هیرشپرونگ نام دارد، نیازمند مداخله و درمان زودهنگام است.
اما به‌عنوان یک اصل کلی هرگاه یبوست همراه اتساع شکم و عدم دفع گاز یا نفخ شدید باشد یا با درد حاد شکمی همراه باشد، به‌عنوان یک وضعیت اورژانس پزشکی تلقی می‌شود و حتما به سرعت باید بررسی شود.
عوارض یبوست
یکی از مهم‌ترین عوارض ناشی از یبوست، بزرگ شدن قطر روده‌هاست که سبب ماندن بیشتر مدفوع و کاهش حرکات دفعی روده‌ها می‌شود. حتی گاهی در موارد نادر سبب سوراخ شدن روده می‌شود. یـکـی دیـگـر از عـوارض شـایـع یبوست مزمن، بی‌اختیاری دفع مدفوع است که با آلوده شدن لباس زیر می‌تواند سبب جلب توجه والدین شود. از عوارض دیگر یبوست به‌خصوص در دختر بچه‌ها، عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری است که با درمان یبوست بهبود می‌یابد. افزایش فاصله دفع، اغلب منجر به بی‌اشتهایی، استفراغ و نفخ زیاد نیز می‌شود که در کودکان با سنین کمتر، بی‌قراری، تحریک‌پذیری و کم‌شدن اشتها را به‌دنبال دارد. بیشتر موارد یبوست در کودکان با تغذیه صحیح کودک و توجه به مسایل روحی- روانی وی قابل درمان است.
بنابراین مهم‌ترین اصل در پیشگیری از یبوست مزمن، برطرف کردن علت حاد آن است. اضطراب و عجله برای دفع در کودک و سایر مسایل روانی یکی از مهم‌ترین علت‌های ایجاد یبوست است. ایجاد کردن یک الگوی منظم برای دفع در کودک، می‌تواند این مسئله را تا حد زیادی حل کند. چنین برنامه منظمی به‌تدریج الگوی دفعی کودک را تنظیم می‌کند. مصرف داروهای ملین حتما باید با تجویز پزشک باشد. قطع این داروها بدون نظر پزشک و پس از گرفتن پاسخ اولیه نیز یکی از خطاهای شایع والدین است که سبب بازگشت یبوست می‌شود.
در ادامه چند درمان خانگی یبوست نوزاد آمده است
ماساژ شکم
با نوک انگشتان‌تان شکم نوزاد را به آرامی و در جهت عقربه‌های ساعت ماساژ دهید. اطراف ناف را نیز با حرکات دورانی و رو به بیرون ماساژ دهید. این کار تنش شکم نوزاد را برطرف کرده و علائم یبوست او را کاهش می‌دهد.
نرمش
- نوزاد را به پشت نگه دارید. پاهایش را در وضعیتی نیمه خمیده بگیرید. پاهای او را به آرامی حرکت دهید، مثل آن‌که در حال پدال زدن یک دوچرخه است. با سرعتی ثابت این کار را انجام دهید. حرکت دوچرخه برای کودکتان بسیار لذتبخش است و روده‌ها را نرم می‌کند.
- نوزاد را در وضعیت اسکوات حمل کنید. کمی پاهایش را بالا بیاورید طوری که مثل یک خرگوش یا قورباغه روی ساعدتان اسکوات بزند. این کار کمی به انتهای روده بزرگ نوزاد فشار وارد کرده و به تخلیه‌ی شکم او کمک می‌کند.
- محلول شکر
یک دوم قاشق چایخوری شکر را با ۱ اونس آب ترکیب کنید. روزی سه بار قبل از غذا، این محلول را به نوزاد بدهید. توصیه می‌شود به جای شکر سفید از شکر قهوه‌ای استفاده کنید.
توجه: برای تهیه‌ی این درمان از آب جوشیده‌ی خنک استفاده کنید.
آب آلو
آب آلوی رقیق شده را به بطری شیرخشک نوزاد اضافه کنید. این ماده به او کمک می‌کند از شر یبوست خلاص شود.
- اگر نوزادتان بزرگتر از ۴ ماه است، ۴ اونس شیر خشک یا شیر مادر و ۱ اونس آب آلو را با هم مخلوط کنید. آن را دو بار در روز به نوزادتان بدهید.
- اگر نوزادتان کمتر از ۴ ماه سن دارد، فقط یک قاشق غذاخوری آب آلو را در ۴ اونس شیر مادر یا شیر خشک مخلوط کنید و دو بار در روز به او بدهید تا حرکات روده‌اش تنظیم شود.
شربت ذرت سیاه
ترکیب ۴ اونس آب و ۱ قاشق چایخوری شربت ذرت سیاه درمانی موثر برای رفع یبوست نوزادان است. حداقل دو بار در روز این محلول را به نوزادتان بدهید.
مطلب مرتبط: ۷ ملین طبیعی که یبوست را از شما دور می‌کنند
توجه:
۱) از آب جوشیده‌ی خنک استفاده کنید.
۲) اگر قبلا به نوزادتان محلول شکر داده‌اید، دیگر از این درمان استفاده نکنید.
حمام آب گرم
از آب گرم برای حمام کردن نوزادتان استفاده کنید. هنگام خشک کردن نوزادتان به آرامی او را ماساژ دهید. آب گرم عضلات شکم را شل کرده و یبوست را بهبود می دهد.
استفاده از روان کننده‌ها در مقعد
یک روان‌کننده‌ی با پایه‌ی آب را در مقعد نوزادتان استفاده کنید. این کار مسیر دفع را روان می‌کند و به این ترتیب باعث کاهش ناراحتی می‌شود.
همچنین هنگام تعویض پوشک نوزاد، اطراف مقعد او را بمالید و به آرامی تمیز کنید. این کار او را تشویق به دفع می‌کند.
شکر قهوه‌ای
یک اونس آب جوشیده‌ی خنک را بردارید و نصف قاشق چایخوری شکر قهوه‌ای به ان اضافه کنید. تا زمانی‌که مدفوع نوزاد نرم می‌شود، سه بار در روز و درست قبل از شیر خشک این محلول را به او بدهید.
توجه: می‌توان به جای شکر قهوه‌ای از شکر سفید نیز استفاده کرد.
روغن کرچک
کرچک رایج‌ترین درمانی است که برای بهبود یبوست کودکان استفاده می‌شود. یک برگ فلفل بتل (betel) بردارید و ساقه‌ی آن را به روغن کرچک آغشته کنید. آن را به انتهای روده‌ی بزرگ نوزاد وارد کنید. اگر کودکتان بزرگتر از ۲ سال است، به او مخلوطی از روغن کرچک (۱ قاشق چایخوری) و یک لیوان شیر بدهید. مقدار آن را متناسب با سن کودک تنظیم کنید.
مطلب مرتبط: ۱۶ درمان یبوست که موثر و سریع هستند
کشمش
۵-۶ کشمش را در آب بریزید و بگذارید تمام شب خیس بخورد. روز بعد آنها را به خوبی له و صاف کنید. آب کشمش‌ها را به نوزاد بدهید تا حرکات روده‌اش تنظیم شود.
شیر
۲-۳ قاشق چایخوری عسل یا شکر را به یک لیوان شیر اضافه کنید.آن را خوب هم بزنید و صبح با شکم خالی به کودکتان بدهید. این ترکیب به کودک کمک می‌کند به راحتی عمل دفع انجام دهد.
چای گیاهی
۲ لیتر آب را روی دو فنجان برگ تازه‌ی نعناع و دو فنجان بادیان رومی بریزید. بگذارید تا زمان خنک شدن آب خیس بخورند. چای را در یک بطری بریزید و هر بار ۴ اونس از آن را برای درمان خانگی یبوست نوزاد به او بدهید.
نیم لیتر آب را بجوشانید و به همان مقدار ریشه‌ی شیرین‌بیان و تخم رازیانه را به آن اضافه کنید. بگذارید ۱۸-۲۰ دقیقه بجوشد. سپس آن را کنار بگذارید تا خنک شوید. هر نیم ساعت یک قاشق چایخوری از آن را به کودک بدهید.
-
چای نعناع فلفلی
آب را داغ کنید (نجوشانید). یک کیسه چای نعناع فلفلی را ۵ دقیقه در آن بخیسانید. ۱ اونس از این مایع را در شیشه شیر نوزاد بریزید. در کنار تغذیه‌ی همیشگی، این چای را نیز به نوزداتان بدهید. این چای شکم را روان و گوارش را تسهیل می‌کند. به این ترتیب حرکات روده را تنظیم می سازد.
-
چای بابونه
یک درمان موثر دیگر برای یبوست کودکان چای بابونه است. یک کیسه چای بابونه را در آب جوش بگذارید. بگذارید کمی بجوشد. پس از خنک شدن آن را به کودکتان بدهید.
-
چای زنجبیل
مقداری ریشه‌ی زنجبیل (تازه) را رنده کنید و در یک قوری بریزید. مقداری آب جوش به آن اضافه کنید. آن را بپوشانید و اجازه دهید ۵-۶ دقیقه بماند. آن را صاف کنید و بگذارید خنک شود. از کودکتان بخواهید این چای را بنوشد.
رژیم مناسب کودکان مبتلا به یبوست
با رعایت یک رژیم مناسب می‌توان خطر یبوست در کودکان را تا حد چشمگیری کاهش داد. مایعات (سوپ‌های سبزیجات و آب میوه ها)، غلات صبحانه‌ی سبوس‌دار و خوراکی های سرشار از فیبر (اسفناج، لوبیا، نخودفرنگی، گوجه فرنگی خام، سیب‌زمینی‌های شیرین و …)، سبب تسکین علائم مرتبط با یبوست می‌شوند.
این رژیم با توجه به سن کودک متفاوت است.
- کمتر از ۲ ماه ـ از آن جایی که نوزاد بسیار کوچک است، هرگونه غذایی تهیه شده‌ای برای او غیرقابل مصرف است. بهتر است به جای درمان خودسرانه به پزشک مراجعه کنید.
- ۲ ماهه و بزرگتر از آن ـ تقریبا به طور منظم ۳ اونس آب در رژیم او بگنجانید. میتوانید ۲ اونس آب سیب یا انگور رقیق شده به او بدهید.
- ۴ ماهه و بزرگتر از آن ـ کودکان در این سن می‌توانند غذاهای جامد بخورند. بنابراین میتوانید مواد پرفیبری مانند هلو، لوبیا، نخودفرنگی، و اسفناج را به رژیم آنها اضافه کنید.
- ۵-۱۰ ماه ـ به کودک خوراکی‌های پوره شده بدهید. مطمئن شوید هیچ گونه ماده‌ی درشتی در غذا باقی نماند.
- ۱ساله ـ اگر کودکتان در این سن قرار دارد، به او خوراکی‌های له شده بدهید. اشکالی ندارد مقداری ذرات درشت در غذا بماند.
توجه ـ قندهای اقزودنی (از جمله شربت ذرت) و آب میوه‌های رقیق شده را همزمان به کودک ندهید. تنها یک درمان را انتخاب کنید.
توصیه‌ها
- آب بدن نوزادتان را حفظ کنید. در فواصل مساوی به او مایعات بدهید.
- یک زمان منظم برای توالت رفتن در نظر بگیرید و کودکتان را ترغیب به اجابت مزاج کنید.
- قبل از آن که به او آب میوه بدهید (آب سیب، آب آلو یا آب گلابی)، آنها را با آب رقیق کنید؛ در غیر این صورت ممکن است سبب اسهال، تورم و نفخ معده شود.
- اگر یک مادر شیرده هستید، محصولات لبنی را از رژیم‌تان حذف کنید.
- فعالیت‌های فیزیکی مانند پریدن، دویدن، و راه رفتن را به برنامه‌ی روزانه‌ی کودکتان اضافه کنید. این کار به عملکرد مناسب سیستم گوارش کمک می‌کند.
هشدارها
- به کودکتان شیر گاو ندهید، زیرا هضم آن برای برخی کودکان دشوار است. به جای آن میتوانید از شیر سویا استفاده کنید که مواد مغذی فراوانی دارد و گوارش آن آسان است.
- از شیرخشک کم‌آهن استفاده نکنید زیرا تاثیری بر یبوست ندارد و مانع رشد کودک می شود.
- به کودک غلات صبحانه برنجی، هویج، موز، پوره سیب ، نان سفید، محصولات لبنی (به جز ماست)، سیب زمینی یا پاستا ندهید. هم چنین، از مواد غذایی فرآوری شده یا تصفیه شده نیز پرهیز کنید
