
اگر هفته های آخر بارداری را پشت سر می گذارید و تحمل کردن درد زایمان برای تان دشوار است، با مطالعه و اجرای تکنیک های زیر می توانید درد زایمان طبیعی را کنترل و کم کنید.
زایمان طبیعی بدون درد
از ابتدای خلقت، انسان در تلاش بوده که با درد های مختلف مقابله کند ، درد زایمان یکی از شدید ترین دردها به شمار می آید.
زایمان بی درد بیش از ۳ دهه است که در کشور های پیشرفته آمریکایی و اروپایی رایج گردیده و باعث کاهش آمار سزارین شده است. در ایران نیز این علم در حال ترویج است و در آینده جایگزین مناسبی برای سزارین می باشد، در صورتی که زایمان طبیعی بدون درد توسط افراد با تجربه انجام شود خطری نخواهد داشت و میزان دارویی که در زایمان طبیعی بی درد مصرف می شود خیلی کمتر از سزارین بوده و عوارض آن نیز کمتر است.
عوامل موثر بر احساس درد زایمان طبیعی
احساس درد زایمان طبیعی بازتابی کاملا فردی از محرک های متغیری است که هر یک از زنان بر اساس وضعیت خود آن ها را دریافت و تفسیر می کنند.
شرایط و وضعیت های احساسی، انگیزشی، شناختی و اجتماعی و فرهنگی این محرک ها را تعدیل می کنند، بنابراین انتخاب روش تسکین و کاهش درد زایمان براساس ویژگی های هر فرد انتخاب می شود.
روش های کاهش درد زایمان طبیعی
درد زایمان حاصل انقباضات رحم و باز شدن دهانه رحم برای خروج جنین می باشد. در یک برنامه موفقیت آمیز برای تسکین درد زایمان طبیعی، مادر باید بتواند درفاصله بین انقباضات به آرامی استراحت کند و در اوج یک انقباض رحمی، احساس درد داشته باشد که عموماً این درد غیر قابل تحمل نیست.
روش های کاهش درد زایمان به دو دسته تقسیم می شوند:
-روش دارویی
-روش غیر دارویی
روش های دارویی کاهش درد زایمان طبیعی
–تزریق دارو های مسکن به روش های عضلانی و وریدی
–استفاده از گاز Entonox که ترکیبی از گاز بیهوشی (اکسید نیترو) و اکسیژن می باشد. این روش در هر مرحله از زایمان طبیعی قابل استفاده است.
–استفاده از بی حسی های موضعی شامل:
- بی حسی از طریق واژن و دهانه رحم
- بی حسی نخاعی
- بی حسی اپیدورال: در واقع این روش از روش های دیگر بی حسی موضعی بهتر است. زیرا افت فشار خون کمتری ایجاد می کند، ایجاد سردرد نمی کند، طول مدت بی حسی قابل کنترل است و به کندی اثر می کند.
طبیعی اما بدون درد
بهترین و متداول ترین روش برای زایمان بدون درد استفاده از روش های بی حسی موضعی یا اپیدورال است و اگر مادری از نظر جسمی محدودیتی برای انجام این بیحسی ها نداشته باشد، میتواند به راحتی زایمان بدون درد را تجربه کند. در روش اپیدورال با وارد کردن ماده بیحسی به نخاع، درد مادر بهطور کامل از بین میرود و زایمان برای او آسان تر میشود. اما بعضی مادرها ممکن است به خاطر مسائلی از قبیل انحراف ستون فقرات، اختلال انعقادی یا برخی مشکلات دیگر، قادر به زایمان با این روش نباشند. اما در مورد افرادی که محدودیت جسمی ندارند، همین که درد جدی زایمان شروع میشود، بی حسی اپیدورال انجام میشود.
در این روش از نقطه خاص روی کمر بیمار سوزن باریکی رد میشود و یک لوله پلاستیکی نازک از طریق این سوزن داخل مهره های کمری جا گذاری میشود و به تدریج دارو های بی دردی از این لوله تزریق میشود. معمولا این کار زمانی انجام میشود که دهانه رحم ۴ تا ۵ سانتیمتر باز شده باشد.
بی حسی اپیدورال بی دردی نسبتا خوبی ایجاد میکند اما در مرحله آخر زایمانی و زمانی که دهانه رحم ۱۰ سانتی متر باز شده و سر جنین باید کانال زایمانی را طی کند کمک های ارادی مادر بسیار کمک کننده است. در خانم هایی که بی حسی اپیدورال دارند به دلیل آن که پایین تنه شان بی حس است نمیتوانند فشاری وارد کنند بنابراین خروج جنین با تاخیر انجام میشود و پزشک گاهی نیاز به استفاده از وکیوم دارد.
توجه:
استفاده از این روش نیاز به تجربه و حضور مداوم پزشکان بیهوشی در مرکز بهداشتی دارد. هر خانمی میتواند این کار را درخواست کند اما مادرانی که انحراف ستون فقرات دارند نمیتوانند از این روش برای زایمان استفاده کنند.
بنابراین زایمان طبیعی بدون درد یک کار تیمی می باشد که متشکل از روان پزشک، متخصص زنان و زایمان و متخصص بیهوشی می باشد.
روش های غیر دارویی کاهش درد زایمان طبیعی
-آماده کردن شرایط روحی و روانی مادر، با کلاس های آموزشی قبل از زایمان:
معمولا مادران باردار بعلت نداشتن آگاهی کافی از فیزیولوژی و مسیر زایمان، ممکن است نگران و آشفته باشند، شرکت در کلاس های آموزشی و با بالا بردن اطلاعات در این زمینه، باعث ایجاد آرامش و اعتماد به نفس در آنان خواهد شد.
-حضور یک حمایت کننده کنار مادر:
حضور همسر یا یکی از اعضاء خانواده در اتاق زایمان احساس امنیت و آرامش بیشتری به مادر باردار می دهد، خصوصا حضور همسر در اتاق زایمان، باعث ایجاد ارتباط عاطفی بیشتر بین آن ها شده و افسردگی بعد از زایمان خانم ها را کاهش می دهد.
-وضعیت قرار گیری مادر در اتاق زایمان:
تغییر وضعیت مادر در کاهش درد مفید است. این تغییر وضعیت در هر مرحله از درد زایمان طبیعی متفاوت است. مثلا در صورتی که هنوز مادر باردار به مرحله پایانی خروج نوزاد نرسیده باشد، وضعیت خوابیده به پهلوی چپ، وضعیت سجده و یا ماساژ کمر مادر هنگامی که برعکس روی صندلی نشسته است مفید می باشد، ولی در مرحله دوم زایمان یعنی مرحله زور زدن بهتر است چانه به قفسه سینه چسبیده و پاها را داخل شکم برده و برای تولد نوزاد تلاش کند.
-ماساژ:
روشی ایده آل برای کاهش درد و انقباض رحم است. ماساژور های حرفه ای و آموزش دیده بیمارستان در فواصل ۱۰ دقیقه ای اندام های تحتانی بدن مادر را ماساژ داده و آرام می کنند. می توانید از قبل یکی از آن ها را رزرو کنید.
گرما:
کمپرس گرم و یا دوش آب گرم.
-طب سوزنی(طب چینی):
طب سوزنی هنگام شروع انقباضات رحمی و درد زایمان طبیعی می تواند شدت درد و تهوع را کاهش دهد.
تکنیک های تنفس:
یکی از بهترین روش های کنترل درد زایمان طبیعی، استفاده از تکنیک های تنفس است. دکتر برندلی استوارت، عصب شناس بیمارستان نیویورک معتقد است که با استفاده از تکنیک های تنفس عمیق و آرامش ذهن و بدن می توان انقباض های رحم و درد ناشی از آن را کنترل کرد. همه مادران باردار می توانند با شرکت در کلاس های بارداری و آمادگی زایمان تمام این تکنیک ها را بیاموزند و قبل از زایمان تمرین کنند.
-هیپنوتیزم:
این روش در کاهش درد بسیار موثر است. این روش حالتی است که در آن خود آگاهی فرد تغییر پیدا میکند و با تلقین پذیری، درد زایمان کم میشود که البته باید توسط فرد ماهری انجام شود. در این مورد به برخی از پزشکان آموزش های لازم داده میشود اما آمار دقیقی درباره مراکزی که این کار را انجام میدهند وجود ندارد اما به طور کلی در این روش باید مادر از پنج ماهگی آموزش ببیند.
-طب فشاری:
فشار نقاط حساس بدن مادر توسط کف دست و انگشتان به جای سوزن می تواند درد زایمان را به میزان زیادی کاهش دهد.
-روش لاماز:
روش لاماز رایج ترین روش غیر دارویی می باشد.این روش به آماده سازی روانی مادر از ۶ هفته قبل از زایمان می پردازد، بطوری که مادر شرطی می شود که به جای فریاد زدن هنگام درد با کنترل خود، عضلات را شل کرده و با تمرکز و تنفس آرام و عمیق به تحریکات دردناک و انقباضات رحمی کمتر پاسخ دهد.
-رایحه درمانی (اروماتراپی):
ایجاد بوی خوش در اتاق زایمان و همچنین استفاده از چند قطره روغن معطر، شیره گیاهان، قطره های بخور یا اسانس مورد علاقه مادر مثل: استفاده از چند قطره اسطوخودوس، زاج در آب گرم.
-تجسم خلاق:
در این روش باید حواس مادر را پرت کنیم تا درد را کمتر احساس کند.
-موسیقی:
موسیقی آرام و ملایم و مورد علاقه مادر می تواند فضای اتاق زایمان را برای او صمیمیانه تر کند تا درد زایمان را کمتر حس کند.
-تحریک الکتریکی اعصاب خاص:
بعنوان مثال تحریک اعصاب جداره قفسه سینه باعث می شود مادر درد زایمان را به صورت سوزش و یا وزوز احساس کند.
-آب درمانی یا وان آب:
استفاده از آب گرم در حوضچه، حمام و یا جکوزی اضطراب مادر را کاهش داده و انقباضات موثر را افزایش می دهد. به گفته دکتر ناتاشا فورد، استاد دانشکده پزشکی دانشگاه می سی سی پی، نشستن مادر باردار در وان آب گرم، سرعت انبساط عضلات رحم و واژن و باز شدن دهانه رحم را افزایش می دهد و درد زایمان را کم می کند.
بدون درد با تزریق دارو
یکی از متداول ترین روش های زایمان بدون درد تزریق داروست. زمانی که دهانه رحم ۵ سانتیمتر باز میشود میتوان از دارو های تزریقی مانند پتدین استفاده کرد. در این روش درد حین زایمان طبیعی به شدت کاهش مییابد و مادر میتواند حین انقباضات استراحت داشته باشد. در اصل پیش از آن که فشار وارد کردن به نوزاد شروع شود باید این دارو تزریق شود.
چه شرایطی دارد؟
تقریبا همه مادران میتوانند از این روش استفاده کنند مگر آن که حساسیتی به پتدین داشته باشند. نکته مهم آن است که استفاده از این روش میتواند روند زایمان را کند کرده و مادر را خواب آلود کند.
زایمان با وسایل فیزیوتراپی
انتقال امواج الکتریکی از طریق پوست در شیوهای موسوم به تنس هنگام زایمان به کاهش درد مادران باردار کمک میکند. تنسهایی وجود دارد که امواج الکتریکی تولید میکند و روی مهره های کمری ۴ و ۵ قرار داده میشود. پلاکی روی این مهره ها قرار میگیرد و امواج ظریفی ایجاد میکند که باعث ترشح مورفین های طبیعی بدن میشود و طول مدت زایمان را کاهش میدهد. استفاده از سوزن های طب سوزنی نیز دقیقا به همین منظور و برای کاهش درد زایمان طبیعی به کار میرود.
چه شرایطی دارد؟
این روش از آن جا که یکی از روش های زایمان بدون درد محسوب میشود، میتواند بسته به شرایط مادر مورد استفاده قرار گیرد و به طور طبیعی منع خاصی ندارد.
زایمان در آب
ایده انجام این کار از کشور های اروپای شرقی که منابع آب فراوانی دارند، منشا گرفته است. در این روش مادران زمانی که درد زایمان پیدا میکنند وارد وان آب میشوند. در این حالت حس درد کمتر و بیدردی نسبی ایجاد میشود. اما این روش در کشور ما موفق نبوده است.در برخی مراکز وان آب تعبیه شده اما ضربان قلب جنین با سونیکیت باید کنترل شود که این وسیله در زایمان در آب باید ضد آب باشد به همین دلیل عملا با شرایط کشور منطبق نبوده و مورد استفاده قرار نگرفته است.
برخی خانم ها خیال میکنند این روش یک روش بی دردی کامل است در حالی که این روش فقط در کاستن از درد موثر است.
چه شرایطی دارد؟
این زایمان برای همه خانمها مناسب نیست و مادری که میخواهد زایمان در آب انجام دهد باید در طول دوران بارداری هیچ عارضهای نداشته باشد و لگنش در شرایط مناسب باشد و همچنین جنین او درشت نباشد. مادرانی که چند قلو باردارند هم نمیتوانند این روش را امتحان کنند. گرچه زایمان در آب طرفداران زیادی در دنیا دارد اما در کشور ما به دلیل محدود بودن تجهیزات تنها در چند مرکز انجام میشود.
زایمان فیزیولوژیک در صدر
در این روش اجازه داده میشود زایمان به همان طریق طبیعی که سالهاست انجام میشود، اتفاق بیفتد. مهم ترین نکته در مورد این زایمان کلاس های آموزشی است تا استرس مادر کاهش یابد. برای انجام این زایمان مراکز بهداشتی از اواسط بارداری مرتب کلاس هایی برای مادران برگزار میکنند و درباره فیزیولوژی و مراحل زایمان توضیح میدهند. در اینجا حمایت همسر مادر باردار بسیار اهمیت دارد.
در این روش مادر آزاد است بنشیند، بایستد یا راه برود حتی میتواند حین زایمان از مایعات و آبمیوه استفاده کند. کار دیگری که معمولا انجام میشود این است که هنگام درد وسایلی مانند توپ های بزرگ را به مادر میدهند تا بغل کند و دردش کمتر شود. روش هایی مانند شل کردن عضلات و کم کردن استرس و تکنیک تنفس عمیق و ریلکسیشن قبل از بروز دردها باید آموزش داده شود ضمن آن که یک ماما مدام در کنار مادر باید باشد تا اضطراب او کاهش یابد.
چه شرایطی دارد؟
تقریبا همه مادران میتوانند از روش زایمان فیزیولوژیک بهره ببرند حتی خانم هایی که بیماری های جدی قلبی دارند هم هیچ محدودیتی برای زایمان فیزیولوژیک ندارند.

زایمان با گاز استنشاقی
استفاده از گاز های مخصوص استنشاقی نیز درد حین زایمان را کاهش میدهد و عوارض خاصی ندارد. در این موارد مخلوطی از اکسیدنیترو و اکسیژن تجویز میشود که در بسیاری از زنان بیدردی رضایت بخشی را در جریان زایمان فراهم میکند. در این حالت مادر کپسول انتونوکس را روی بینی میگذارد و هر زمان درد را حس کرد آن را استنشاق میکند.
چه شرایطی دارد؟
این روش تنها در صورتی که مادر حساسیت داشته باشد منع مصرف دارد. نکته مهم دیگر وجود چنین کپسولی در مرکز زایمان مورد نظر است. متخصص باید به مادر درباره میزان و نحوه استنشاق این گاز آموزش دهد.
زایمان؛ خوابیده یا نشسته؟
در مرحله آخر زایمان وضعیت های متفاوتی مورد بررسی قرار گرفته است تا بهترین وضعیت برای وضع حمل مشخص شود. از جمله وضعیت های مستقیم مثل نشستن در صندلی زایمان، وضعیت زانو زده، چمباتمه زدن و وضعیت های خوابیده به پشت همراه با بالا بردن تخت به میزان ۳۰ درجه است.
هر کدام از این روش های میتواند عوارض و مزایای مخصوص خود را داشته باشد؛ مثلا در وضعیت خوابیده به پشت فاصله زمانی تا زایمان کوتاه تر بوده، زایمان راحت تر انجام میشود و درد و خونریزی بعد از زایمان نیز کمتر خواهد بود. البته در مطالعات متعدد انجام شده، نظرات در این زمینه متفاوت بوده و هنوز نظر قطعی در این زمینه وجود ندارد.
چه شرایطی دارد؟
از نظر متخصصان حتی حالت قرار گرفتن مادر میتواند به کاهش درد او و سریع تر شدن روند زایمانش کمک کند. به همین دلیل این روش در مرحله پایانی زایمان به کار میرود و میتواند همراه با روشهای دیگر زایمان توامان مورد استفاده قرار گیرد.
به نکات زیر توجه داشته باشید:
شاید بخواهید و نشود
با وجود مراقبت های گفته شده، حتی اگر مادری بعد از ۹ ماهگی هم آمادگی کامل برای انجام زایمان بدون درد را داشته باشد، باید باز هم درصدی از احتمال را برای انجام سزارین در نظر بگیرد چرا که اتفاقات غیرمترقبه ممکن است او را با محدودیت های تازهای مواجه کنند.
مادرانه ورزش کنید
در مورد ورزش، مادران باید حساسیت بیشتری به خرج دهند و با آگاهی حرکات ورزشی را انتخاب کنند چرا که ورزش های دوران بارداری تا حدودی متفاوت از تمرین های عادی ورزشی است. این تمرین های خاص معمولا از هفته ۲۰ بارداری شروع میشود تا مادر بتواند برای زایمان طبیعی و کم درد آمادگی لازم را کسب کند.
تا قبل از ماه ۹ تصمیم نگیرید
بیمار قبل از انتخاب یک شیوه زایمان، حتما باید به طور کامل با پزشک خود مشورت کند. ممکن است به دلایل غیر قابل تغییری، فرد قادر به انجام زایمان طبیعی یا یکی از روش های این زایمان نباشد. اما ممکن است شرایطی به طور موقت برای مادر محدودیت ایجاد کند و با انجام تمرینهای مناسب او بتواند خود را برای انجام زایمان طبیعی و بدون درد آماده کند.

با تمرکز مادر شوید
بخشی از موفقیت این شیوه جدید مربوط به پزشک و بیمارستان است، اما خود بیمار هم در داشتن درد کمتر یا انجام موفقیت آمیز زایمان بدون درد، نقش موثری دارد. اگر فرد از قبل روی تمرکزش کار کرده باشد و بتواند روی ضربان قلبش هم کنترل لازم را داشته باشد، قطعا زایمان موفقتری هم خواهد داشت. البته برخی بیماران با مشورت با پزشکشان، با کمک گیاهان دارویی و ماساژ درمانی به کاهش اضطراب خود کمک میکنند و تلاش میکنند در این دوره آرامش بیشتری داشته باشند.

هرچه خواستید بخورید
برای داشتن یک زایمان بدون درد، رژیم غذایی خاصی که متفاوت از رژیم های دیگر باشد تعیین نشده است. ممکن است رژیم غذایی دوران بارداری با توجه به شرایط خاص مادران تغییر کند. برای مثال برخی مادران امکان دارد شرایط جسمی خاصی داشته باشند که آن ها را از خوردن برخی چیز ها منع میکند.
خودسرانه تمرین نکنید
گرچه اغلب مادران به انجام این حرکات نیاز دارند و با کمکشان میتوانند زایمان بهتری را تجربه کنند اما با وجود این، تنها پس از مشورت با پزشک باید این تمرینها انجام شود. چون ممکن است شرایط بدنی مادری به شکلی باشد که با انجام این تمرین ها خطراتی سلامت او و جنین را تهدید کند.
نترسید! خطری ندارد
در زایمان بدون درد، آسیب عمده ای مادر یا جنین را تهدید نمیکند. اگر شرایط انجام زایمان استاندارد باشد و مراقبت های طبیعی هم زیر نظر متخصص انجام بگیرد، دیگر جای نگرانی نمیماند. در زایمان اپیدورال مرحله دوم زایمان مقداری طولانی میشود اما اگر استانداردها رعایت شود و مادر از نظر روانی آمادگی و صبوری لازم را داشته باشد، زایمان موفقیت آمیز انجام میشود.

محو کردن درد خرج برمیدارد
در صورتی که قاعدتا بیمه باید هزینه اپیدورال را بپردازد، اما متاسفانه در ایران بیمه ها انگشت شماری این هزینه را متقبل میشوند و باقی بیمه ها، با چنین موضوعی مثل یک جراحی زیبایی غیر ضروری که شامل پرداخت هایشان نمیشود برخورد میکنند. به همین دلیل بسیاری از کسانی که میخواهند زایمان طبیعی داشته باشند و قادر به پرداخت هزینه اپیدورال نیستند، به همان شیوههای قدیمی و با درد رو میآورند.
داروها:
با مصرف این داروها، به دلیل طبیعت دوره ای درد لیبر، مادر در طی انقباضات کمی آرام می شود اما ممکن است در سایر زمان ها، مقدار دارو بیش از حد over-sedated)) باشد. این داروها امروزه زیاد در طول زایمان مورد استفاده قرار میگیرند.
سه داروی بی دردی سیستمیک:
پتیدین (مپریدین) معروف ترین آن هاست. بعضی ها دایامرفین یا مپتازینول (مپتید) را ترجیح میدهند.
همهی آن ها خواص تسکین دهندگی مشابهی دارند.
اثرات جانبی:
حالت تهوع، استفراغ و خواب آلودگی در مادر که باید به طور همزمان از یک عامل ضد تهوع برای کاهش حالت تهوع استفاده می شود. به دلیل آن که نوزاد را خواب آلود میکنند ممکن است شیردهی را مشکل تر کنند.
بنابراین اطمینان از این که مادر در جلسات پیش از تولد کاملاً مطلع شده باشد حائز اهمیت است؛ بدین وسیله مادر میتواند بر پایهی اطلاعاتی که در مورد تسکین درد دارد، تصمیم گیری نماید.
پتیدین (Pethidine)
پرکاربرد ترین داروی مسکن درد سیستماتیک در انگلستان است. هزینه کمی دارد و ماماها سال های زیادی از آن استفاده کردهاند. دارویی ترکیبی و ساختگی است.معمولاً به مقدار ۵۰ تا ۱۵۰ میلی گرم (با توجه به سایز زن) به صورت داخل عضلانی تجویز میشود . دقیقه طول میکشد تا اثر کند.
دیامورفین Diamorphine))
تأثیر بی حسی در لیبر به مدت ۴ ساعت که با سرعت بیشتری از پلاسمای مادری و جنینی پاک میشود . برخی مدعی هستند که دیامورفین تسکین دهندهی درد بهتری میباشد. اما به طور معمول نسبت به سایر دارو های بی دردی به میزان کمتری در لیبر مورد استفاده قرار میگیرد . این احتمال وجود دارد که فقدان استفاده از دیامورفین در لیبر به دلیل ترس از طبیعت اعتیاد آور بالقوهی آن باشد.
مپتازینول (Meptazinol)
معمولاً در دوزهای ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیگرم و به صورت داخل عضلانی تزریق میشود.این دارو سریع اثر میکند. تقریباً به مدت ۴ ساعت موثر است. تهوع و استفراغ از عوارض جانبی این دارو است. جایگزین کردن آن به جای پتیدین در بیشتر زایشگاه های انگلستان با شکست مواجه شد.
اسپری بی حسی (Inhalation analgesia)
۵۰ درصد مونوکسید نیتروژن و ۵۰ درصد اکسیژن تشکیل شده است.انتونوکس پرکاربرد ترین اسپری بی حسی در زایمان است. مونوکسید نیتروژن انتقال سیناپتیک و نورونی درون سیستم عصبی مرکزی را محدود میکند. مخلوط (گازها) در دمای معمولی ثابت میباشند و در دمای زیر ۷- درجه سانتیگراد از هم جدا میشوند. این گاز در لوله، فشرده شده (در یک بانک ذخیره شده) یا متناوباً در سیلندر هایی موجود هستند.