
غده تیروئید یک غده پروانه ای شکل است که در جلوی گردن درست در بالای نای و زیر برجستگی گردن که به سیب آدم شناخته میشود، واقع شده و وزن غده تیروئید در انسان بالغ ۱۵ تا ۲۰ گرم است. غده تیروئید یکی از غدد درون ریز بدن است و وظیفه ی آن ترشح هورمون هایی است که سرعت سوخت و ساز بدن را تنظیم میکنند در این مقاله به بحث در پیرامون کارایی غده تیروئید در بدن و اختلال در آن خواهیم پرداخت.
وظیفه غده تیروئید چیست؟
در بدن انسان غددهایی با ویژگیها، وظایف و فعالیتهای ویژه و خاص وجود دارد. هیپوتالاموس، غده تیروئید، غدد پاراتیروئید که پشت تیروئید قرار گرفته اند، غدد جنسی، پانکراس، غدد فوق کلیوی از عمده غدد موجود در بدن هستند که وظایفی از جمله هماهنگ نمودن اعضاء مختلف بدن را برعهده دارند. تیروئید یکی از این غدد مهم و خاص است.
شکل ظاهری و محل قرار گیری غده تیروئید:
غده تیروئید یکی از غدد درون ریز بدن است و وظیفه آن ترشح هورمونهایی است که سرعت سوخت و ساز بدن را تنظیم میکنند همانطور که ذکر شد؛ لوزالمعده، هیپوفیز، غدد فوقکلیوی، پاراتیروئیدها و گنات ها هم غدد درون ریز هستند.
تیروئید یک غده پروانه ای شکل است که در جلویگردن درست در بالای نای و زیر برجستگی گردن که به سیب آدم شناخته میشود واقع شده و وزن آن در انسان بالغ ۱۵ تا ۲۰ گرم است.
در خانومها بخصوص تا حدودی سمت راست آن به ویژه در دوران بارداری بزرگتر است. در حاملگی این بزرگی به گونه ای مشخص است و در جلوی گردن مقداری برجسته میشودکه بزرگتر میشود.
بعضی از قبایل آفریقایی از آن به عنوان یک تست حاملگی استفاده میکنند یعنی اینکه به گردن عروس یک گردن بند مخصوصی میبندند این گردن بند که ترک خورد متوجه میشوند، بارادار است که همان برجستگی تیروئید عامل این تفکر است.
غده تیروئید از بخشی تشکیل شده است که با یک نوار بافتنی نازک که در اصطلاح پزشکی موسوم به ایسنوتیروئید یا ایسموس، با ضخامت پنج دهم میلیمتر است به هم مرتبط شده اند ضخامت و پهنای هر لوب دو تا دو نیم میلیمتر و طول هر یک چهار سانتی متر است.
تیروئید به معنای سپر بوده و شباهت این غده به سپرهای سربازان قدیمی از علل اصلی نامگذاری این غده است. هورمون های تیروئید در رشد و تکامل جسمی و عصبی، عملکرد طبیعی مغز و سیستم عصبی، حفظ دمای بدن، تولید انرژی و سوخت و ساز تاثیر میگذارند.
عوامل تاثرگذار در غده تیروئید :
ید و اهمیت آن :
ید یک ماده مغذی ضروری برای زندگی است که باید بطور روزانه مصرف شود مهمترین نقش ید در بدن، شرکت در ساختمان هورمونهای تیروئید است.
کمبود ید میتواند تولید هورمونهای تیروئید را تحت تاثیر قرار دهد در صورت وجود کمبود ید در رژیم غذایی و در نتیجه کاهش مقدار آن در خون، غده تیروئید بزرگتر میشود بزرگ شدن غده تیروئید را گواتر میگویند هر فرد سالم روزانه به صدو پنجاه میکروگرم یعنی به اندازه یک سر سوزن ید نیاز دارد.
عواقب کمبود ید:
کمبود ید در دوران بارداری سبب سقط جنین، زایمان زودرس،تولد نوزاد مرده، اختلال رشد مغزی جنین، تولد نوزاد با عقب ماندگی ذهنی، جسمی، کری ولالی میشود.
در کودکان و نوجوانان، کمبود ید منجر به کمکاری تیروئید، گواتر، کاهش رشد جسمی، اختلال در قدرت یادگیری و افت تحصیلی،خستگی زودرس،کاهش کارایی میگردد.
اهمیت غده تیروئید:
تقریبا از ابتدای زندگی تا انتهای زندگی غده تیروئید برای عملکرد تک تک سلولهای بدن مهم است و در زمانهایی این اهمیت دو چندان میشود. مثلا نبود هورمون تیروئید سیستم عصبی بچه یا جنین در حال رشد و نمو، را متاثر از این اختلال عملکردی میکند که بعضا قابل جبران نیز نخواهد بود.
یک زمان این اهمیت ممکن است کمتر باشد و از شدت و حدت آن کاسته شود ولی به هر صورت غده تیروئید همیشه حائز اهمیت است به گونه ای که اگر نباشد تمایز رشد و نمو، متابولیسم، سوخت و ساز سلولها بهم میریزد و نمیتوانند از منابع انرژی استفاده کنند و در واقع به نوعی بدن به یک حالت خواب فرو میرود.
همانطور که گفته شد، غده تیروئید همیشه نقشی مهم و اساسی در بدن ایفا مینماید. درچند روز اول تا یک الی دو یا سه هفته اول، نیاز جنین به هورمونهای تیروئید از طریق هورمون های مادر تامین میشود.
هورمون های تیروئید مادر، از جفت رد میشوند و خود را به سلولهای جنین میرسانند و در آنجا کار خود را انجام میدهند اما تقریبا از هفته سوم و چهارم که جنین حتی به اندازه یک چند میلیمتری نیز نمیباشد، سلولهای غده تیروئید در کف دهان تشکیل میشوند وبه آرامی شروع به برداشت ید و ساختن هورمون میکنند ، تا اینکه به تدریج از کف دهان به سمت پایین گردن، یعنی جای اصلی قرار گیری غده تیروئید، نزول می کنند و در آنجا در حدود هفته شش و هفت بارداری، شروع به هورمون سازی مینمایند.
در این زمان که تقریبا ابعاد جنین به اندازه یک بند انگشت و شاید کمتر است، با ایجاد غده تیروئید از مادر مستقل میشود و حالا همان تیروئید خیلی کوچکی که شکل گرفته، هورمون میسازد و تمام اعمال غده تیروئید را انجام میدهد و از این جا به بعد است که نیازی به هورمونهای مادر وجود ندارد.
ساختار عمومی غده تیروئید :
در ابتدا باید تعریفی در رابطه با این غده داشت. قرار گیری و چیده شدن سلولها در کنار هم به طوری که فضای بین آنها خالی باشد را غده می نامند. غده تیروئید نیز این ساختار عمومی را دارد. در یک دید سه بعدی، این سلولها، یک کرههایی را تشکیل میدهند و یک فضای داخلی دارند که عروق خونی هم لا به لای آنها رد شده است. این سلولهای عصبی مواد لازم را از خون میگیرند و درون خود ترشح میکنند، و در آنجا ذخیره میکنند.پس از آن و بعد در مواقع لزوم حسب مورد آنها را داخل خون آزاد میکنند .
در این ساختار سطوحی از سلولهایی که در طرف عروق خونی قرار گرفته اند پمپ هایی وجود دارد به اسم پمپ ید، که ماده اصلی مورد استفاده تیروئید برای ساخت هورمونها نیز ید است.
به هر صورت این سلولها با استفاده از پمپی که دارند و میتوان گفت به طور اختصاصی شاید فقط در تیروئید و البته به مقدار کمی هم ممکن است در جای دیگر وجود داشته باشد، هر مقدار ید در داخل خون است و از طریق مواد غذایی رسیده را در خود جذب میکنند و به طور نمونه غلظت خود را در داخل تیروئید میرسانند به چیزی حدود مثلا ۲۰۰ برابر خون و در آنجا برای هورمونسازی استفاده مینمایند.
پس از آن تیروئید با اتصال یک اسیدآمینه که کوچکترین جزء یک پروتیئن است و از طریق غذا و غیره به بدن میرسد، و مولکول تیروزین با سه مولکول ید به آنها T3 و چهار مولکول ید T4 را می سازد. پس از آن، اینها را با یک مادهای به هم متصل مینمایند. در واقع این هورمونها که عمده ترین هورمونهای تیروئید هستند برای توانایی ذخیره سازی، به مولکول بزرگتری مثل تیروگلوبین متصل میشوند و ماده زرد رنگی در درون تیروئید ذخیره میشود با نام کلوئید که گریسی مانند و شبیه به عسل است و غلظت آن بسته به ویژگیهایش ممکن است متغییر باشد.
ضمن اینکه نقش کلوئید این است که به عنوان یک منبع ذخیره برای هورمونهای تیروئید عمل میکند. این ذخیره باعث میشود که اگر فردی تا دو ماه هیچگونه منبع یدی دراختیارش نباشد، از این ذخیره استفاده نماید و نیازهای بدنش را تامین کند. البته جنبه منفی نیز دارد و آن این است که اگر یک زمان و در جایی آثار مخربی روی ید باشد؛ مثلا ید رادیواکتیو در فضا یا درون غذا باشد باز هم این در تیروئید میماند. دو ماه بدن در معرض تشعشع قرار میگیرد.
این واقعیتی بود که به طور مثال و به طور شاخص در انفجار چرنوبیل اتفاق افتاد و حالا اگر آنجا مقادیر زیادی رادیواکتیو بماند و تشعشع نماید عواقبی خواهد داشت.به هر صورت هورمونها همه به نوعی تنظیم کننده هستند در عین حال خود نیز احتیاج به تنظیم شدن دارند همیشه هم این کار انجام میشود
تنظیم و ساخت هورمونهای تیروئید :
در رابطه با تنظیم و ساخت هورمونهای تیروئید اطلاعاتی وجود دارد که کامل نیستند و در واقع ما بخشی از این تنظیم را اطلاع داریم و بخشی را اطلاع نداریم بدین صورت است که ناحیه ای در مغز وجود دارد به نام هیپوتالاموس. همانطور که ابتدا اشاره شد؛ سیستم عصبی و سیستم هورمونی که هر دو نقش کنترل کننده و هماهنگ کننده اعضا بدن را دارند با یکدیگر تداخل میکنند، که یکی از جاهای تداخل آن، همین قسمت یعنی هیپوتالاموس است. این ناحیه هم مستقیما ترشحات هورمونی دارد و هم اینکه غده ای به اسم هیپوفیز را کنترل میکند.
غده هیپوفیز خود چند غده دیگر مثل تیروئید، غدد جنسی، غدد فوق کلیوی و رشد را کنترل میکند وبه همین جهت به غده رئیس(مستر گلند) شناخته میشود.
هیپوفیز با ترشح یک ماده به تیروئید دستور میدهد که هورمون بسازد یا نسازد اگر اون حامل یا واسط شیمیایی هیپوفیز یا تی اس اچ، که منتقل کننده پیام ترشح است زیاد ساخته شود فعالیت تیروئید زیاد میشود و اگرکه کم ساخته شود تیروئید کم فعالیت میکند.
درنهایت تیروئید که فعالیت میکند یا هورمون جدید میسازد یا از آن ذخیرهای که گفتیم در درون خون رها میسازد و هورمون های تیروئید از جمله تیروکسین، ساخته میشوند.
هورمون تیروکسین طبیعتا نمیتواند بصورت نامحدود ساخته شود، بنابراین در زمانی که به اندازه کافی ساخته شد بدن اقدام به توقف تولید هورمون تیروئید میکند که این کار توسط غده هیپوفیز و هیپوتالاموس انجام میشود.
بدین گونه که هم هیپوفیز و هم هیپوتالاموس گیرندههایی دارند که درک میکنند چه مقدار هورمون تیروئید کافی هست. بنابراین غلظت هورمونهای تیروئید به حد خاصی که برسد جلوی ساخت تحریک کننده هیپوفیز را از هیپوتالاموس میگیرد؛ جلوی ساخت تحریک کننده خود را از هیپوفیز نیز میگیرد.
درنتیجه تیادور ساخته نمیشود، هیپوفیز فعالیت نمیکند، بنابراین فعالیت تیروئید هم خاموش میشود تا جایی که دوباره بدن احتیاج پیدا کند اما آنچه که نمیدانیم این است که خود هیپوتالاموس تحت اثر چه چیزی اثرش ابتدا تنظیم میشود؟ بخشی از آن ممکن است در اثر دمای محیط باشد مثلا در دمای ۱۰۰ ممکن است که ترشح زیادی داشته باشد به این دلیل که متابولیسم و سوخت و ساز بدن بالا می رود و مقداری گرم شود، چون مرکز دما هم آنجاست .
اختلالات عملکردی تیروئید :
همانطور که قبلا نیز گفته شد، هورمونهای تیروئید روی تمام سلولهای بدن اثر میگذارد و اگر نباشد تمام سلولهای بدن دچاره اختلال عملکردی میشوند این اختلال عملکردی که ناشی از نبود یا زیاد بودن هورمون تیروئید است در جاهایی نمود بیشتری دارد و در مراحلی از زندگی هم بیشتر نمود دارد.
در نوزاد اگر فقدان هورمون تیروئید باشد سیستم تکوین پیدا نمیکند و بعد هم جایگزین نخواهد شد – در یک فرد مسن یا کسی که بیماری قلبی دارد زیاد بود هورمون تیروئید یا کمبود آن روی قلب اثر میگذارد و مشکلات قلبی ایجاد میکند ولی اینکه علامتی یا عضوی اختلال عملکردی ناشی از پرکاری تیروئید پیدا نماید به این معنی نیست که پرکاری تیروئید اثرش محدود به آنجاست.
چرا که اثرات دیگری نیز دارد که بعضا ممکن است که حتی نمود هم نداشته باشد ولی با روشهای دقیق متوجه موضوع خواهیم شد و اثراتش را نیز در دراز مدت اعمال مینماید. ضمن اینکه باید گفت تیروئید یک غده طبیعی بدن است که در همه وجود دارد و بعضا بیماران یا مردم سوال میکنند که آیا من تیروئید دارم یا تیروئید ندارم ؟ در صورتی که امکان ندارد که کسی تیروئید نداشته باشد چرا که اگر نداشته باشد امکان زندگی کردن برای فرد وجود ندارد بنابراین سوال اینکه آیا تیروئید دارم درست نیست اصلاح غلطی است که رایج شده است ممکن است این سوال به این نحو پرسیده شود که آیا بیماری تیروئید دارم؟
این غده سپری و بزرگترین غده بدن ممکن است مثل هر عضو دیگری دچار اختلال در عملکرد شود – بطور کل سه گروه اختلال بیشتر وجود ندارد؛ یا به طور غیر طبیعی بزرگ میشود که در آن صورت به آن گواتر گفته میشود.
مردم فکر میکنند گواتر،تیروئید است. در صورتی که تیروئید سالم تیروئید است و تیروئیدی که بزرگ شود به نام گواتر شناخته میشود. این گواتر است که اشکال مختلفی میتواند داشته باشد پس یکی از بیماریهای تیروئید این است که بزرگتر از حد طبیعی شود. البته در این بزرگ شدن تیروئید ممکن است کانسرها یا سرطانهای تیروئید هم باشد. زیرا سرطان تیروئید نیز باعث بزرگی تیروئید و گواتر میشود ولی به نوعی ساختار سلولی متفاوتی دارند.
دیگر آنکه با زیاد کار کردن خود، در عملکرد طبیعی دچار اختلال شود و در واقع تنظیم دقیق آن بر هم خورد و بدن در معرض آسیب های ناشی از آن قرار بگیرد که به این واکنشها، پرکاری تیروئید گفته میشود بالعکس این موضوع کم کار کردن آن هم است.در آن صورت تیروئید کارخود را درست و دقیق آنجام نمیدهد، هورمون به اندازه کافی نمیسازد، به این عمل کم کاری تیروئید گفته میشود.
کلم زیاد مصرف نکنید
بله کلم یک ماده جادویی است. شکی نیست که این ماده غذایی خوشمزه سرشار از مواد مغذی و مفید است. اما اگر بخواهید هر روز از آن استفاده کنید، تیروئید شما ممکن است آسیب ببیند. کلم جزو خانوادهای از سبزیجات است که شامل گواتروژنها (Goitrogens) میباشد. این ماده عملکرد صحیح تیروئید را سرکوب میکند. این ماده نه تنها در کلم بلکه در موادی همچون بروکلی، کلم بروکسل، گل کلم و کلم پیچ نیز یافت میشود. اگر در مصرف خام این سبزیجات زیادهروی کنید، گواتروژن بیشتری دریافت میکنید. شما میتوانید کلم را بخارپز کرده یا کمی تفت دهید اما سرخ نکنید. شما میتوانید کمی جلبک دریایی به اسموتیهای خود اضافه کنید. گواتروژن میتواند مانع از دریافت ید در بدن شود، بنابراین مصرف جلبک دریایی سطح ید مورد نیاز بدن را افزایش خواهد داد.
خود را با اعتدال درمان کنید:
شکر، الکل، کافئین و تمامی مواد خوشمزهای که روزانه مصرف میکنید میتواند آسیب جدی به تیروئید وارد کند. همچنین این مواد میتوانند سطح کورتیزول را افزایش دهند. کورتیزول هورمون مرتبط با استرس است و سطح بالای آن میتواند تبدیل هورمونهای تیروئید برای انجام کارهای مفید بدن را مختل نماید. بنابراین زمانی که سطح هورمون کورتیزول افزایش پیدا میکند، عملکرد تیروئید سرکوب خواهد شد. اگر دوست دارید از این مواد مصرف کنید، بهتر است مصرف پروتئین خود را بالا ببرید. محصولات حیوانی همچون گوشت، تخم مرغ یا پنیر حاوی آمینواسیدهایی همچون تیروزین است که به تولید هورمونهای تیروئیدی کمک میکند. مصرف موادی که سلنیوم بالایی دارند همچون آجیلها و دانهها نیز میتواند عملکرد تیروئید را بهتر کند. همیشه به یاد داشته باشید که مصرف مواد غذایی را در حالت اعتدال نگه دارید.
بهتر است از دستگاههای تصفیه آب خانگی استفاده کنید:
اینگونه دستگاهها نه تنها باعث ایجاد طعم بهتری در آب میشوند بلکه میتوانند موادی همچون کلر و فلورید که وارد آب میشوند را کمتر نمایند. این مواد باعث ایجاد اختلال در عملکرد غده تیروئید میشوند. شما میتوانید از یک فیلتر کربنی استفاده کنید. فیلترهای کربنی مقدار کلر و فلورید آب را کاهش میدهند. اگر میخواهید فلورید کمتری به بدن شما وارد شود میتوانید یک خمیردندان عاری از فلورید انتخاب کنید.
از تمرینات یوگا بهرهمند شوید:
تنها مصرف مواد غذایی یا نوشیدن آب به غده تیروئید شما کمک نمیکند. برخی از تمرینات یوگا نیز میتواند در اینکار به شما کمک کند. موقعیتها و ژستهایی که در تمرینات یوگا به کار میرود میتواند به حمایت و تحریک عملکرد غده تیروئید به شما کمک کند. خم کردن و انقباض ناحیه پشت گردن ( جایی که غده تیروئید واقع شده است) میتواند جریان و گردش خون در اطراف غده تیروئید را تحریک کند.
از سوزن نترسید:
طب سوزنی جزو مواردی است که در درمان بیماریهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. اگر در مورد عملکرد غده تیروئید خود نگران هستید، بهتر است به سراغ طب سنتی بروید. طب سوزنی میتواند به گردش جریان خون و مواد مغذی در اطراف جایی که سوزن وارد بدن میشود کمک کند. نقاط فشار بخش مهمی از طب سوزنی محسوب میشود زیرا میتواند تغییراتی در بخشهای دیگر بدن ایجاد کند. مثلا برای درمان تیروئید میتوانید سوزن را در ناحیه ریه ۷ (نقطهای در داخل مچ دست زیر انگشت شست) و روده بزرگ ۴ (نقطه نرم بین انگشت شست و انگشت اشاره) فرو ببرید. البته اینکار باید توسط یک فرد متخصص صورت گیرد.