توصیه‌های غذایی ویژه سالمندان

الگویی غذایی مناسب برای سالمندان و مراقبت از سالمندان از نکات مهمی است که باید به آن توجه داشت.

سالخوردگان در هر جامعه ای اعم از جوامع پیر یا جوان وجود دارند و درصدی از آن را تشکیل می دهند. به طوری که جمعیت سالخوردگان در جهان رو به افزایش است و این گروه توجه خاص می طلبند. پس پرستاری از سالمندان و مراقبت از ایشان و استفاده از الگویی مناسب برای تغذیه شان امری اجتناب ناپذیر است.

پیری واقعیتی است اجتناب ناپذیر، پس چه بهتر که به جای تسلیم شدن خود را تجهیز کنیم تا بتوانیم بیشترین بهره را از این دوره عمر ببریم و برای این کار کافی است که نظر واقع بینانه به آن داشته باشیم. یعنی پیری را به عنوان دوره ای از مراحل گذراندن عمر بدانیم که باید همچنان از آن بهترین استفاده ها را برد. سلامتی افراد سالمند و مراقبت از سالمندان ارزش اقتصادی زیادی برای جامعه دارد چرا که دولتها برای مراقبتهای بهداشتی افراد مسن هر سال مبالغی را هزینه می کنند که خود می تواند رقم قابل ملاحظه ای باشد و این در حالی است که پیشگیری و درمان در مقایسه با روشهای درمانی مقرون به صرفه است. از مشکلات شایع دوران سالمندی مشکلات تغذیه ای می باشد. درآمد کم همراه با سایر عوامل اجتماعی، روانی و فیزیولوژیکی که در سنین بالا بوجود می آیند. احتمالاً از عوامل مؤثر در جذب ناکافی و عدم کفایت رژیم غذایی در برخی از افراد مسن محسوب می گردد.

مشکلات مؤثر بر وضع تغذیه فرد سالمند

مشکلات سالمندان در خوردن غذا: تغییرات اعصاب ماهیچه ها و کاهش ترشح بزاق می تواند منجر به بروز مشکلات بلع در سالمندان شود. چنین حالاتی باعث ترس از خفگی و در نتیجه امتناع از خوردن غذا می شود.  کم آبی عمومی بدن و مصرف برخی داروها که باعث خستگی دهان می شود نیز گاهی اوقات مزید بر علت می شوند، سالمندان باید فقط در حالی که نشسته اند غذا بخورند، توجه داشته باشید خوردن غذا در وضعیت خوابیده، خطر ورود غذا به دستگاه تنفس و التهاب ریه را افزایش میدهد.

از اینرو لازم است پرستار سالمند در موقع دادن غذا به سالمند توجه و دقت کافی و لازم را جهت مراقبت از سالمند  داشته باشد..

تغذیه مناسب سالمند و پرستار سالمند در منزل

اختلالات گوارشی: اختلالات گوارشی شامل حالت تهوع، ترش کردن و یبوست معمولاً با بالارفتن سن افزایش می یابد. این علایم می تواند ناشی از کاهش ترشحات صفرا، عادات غذایی نامناسب، وضعیت نامناسب اجابت مزاج، نگرانیهای ذهنی و عوارض داروهای مصرف شده و …  باشد. پرستار سالمند باید در هر لحظه از وضعیت جسمانی سالمند مراقبت به عمل آورد و در صورت مشاهده هرگونه تغییر در وضعیت سالمند با خانواده ایشان ویا مراکز درمانی  تماس حاصل نماید. .

مشکلات روده ای: یبوست مشکل رایج بسیاری از سالمندان می باشد که احتمال می رود به دلیل دریافت ناکافی مایعات، موجب تولید مدفوع زیاد و نرم و تعداد دفعات اجابت مزاج می شود که با تغذیه مناسب و مراقبت از سالمند می شود این مشکل را کنترل کرد.

بیماریها: ابتلا به بیماریهای مختلف بر روی وضعیت تغذیه ای فرد تأثیر می گذارد زیرا نیاز فرد به موادمغذی هم به دلیل پیشرفت بیماری و هم در اثر داروهایی که برای درمان بیماری تجویز می شود افزایش پیدا می کند. این نکته اهمیت ارزیابی هر یک از سالمندان را با در نظر گرفتن سلامت عمومی ، میزان فعالیت بدنی و وجود بیماریهای مزمن در آنها به منظور ارایه توصیه های غذایی مناسب نشان می دهد.

نیازهای تغذیه ای سالمندان:

انژری

با افزایش سن به علت تغییرات متابولیسم،کاهش فعالیت بدنی و کاهش بافت ماهیچه ای نیاز به انرژی نیز کاهش می یابد، نیازهای انرژی در افراد سالمند زن حدود ۱۴۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلوکالری و برای سالمند مرد حدود ۱۶۰۰تا ۲۴۰۰ کیلوکالری است. برای افراد سالمند دارای فعالیت محدود کل انرژی مورد نیاز نزدیک به ۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰در زنان و ۱۳۰۰تا ۱۶۰۰در مردان می باشد.

ورزش منظم می تواند موجب بهبود و توان فرد برای فعالیت بدنی و افزایش و حفظ توانایی او برای فعالیتهای روزانه شود. پیاده روی منظم، ظرفیت تنفس را افزایش داده و موجب کاهش احساس خستگی، افزایش هوشیاری و کارآیی و نیز استحکام استخوانها می شود. کاهش انرژی دریافتی نسبت به سنین میانسالی برای پیشگیری از افزایش وزن لازم است. حال اگر مصرف انرژی در نتیجه ناتوانیها به مقدار زیادی کاهش پیدا کند منجر به تشدید ضعف و محدودیت بیشتر برای انجام فعالیتهای بدنی و دیگر فعالیتهای روزانه می شود.

تغذیه مناسب برای سالمند و مراقب سالمند در منزل

حفظ تعادل انرژی سالمندان یکی از اهداف اصلی ارایه خدمات تغذیه ای است و به هنگام تنظیم نیازهای کالر یک موضوع ثابت نگهداشتن وزن بدن فرد باید در اولویت قرار گیرد. ولی باید افزایش نیازها به هنگام ابتلا به بیماری، عفونت، استرس و جراحی و جراحتهای احتمالی در هنگام مراقبت از سالمند در نظر گرفته شود.

پروتئین

متابولیسم پروتئین در طول حیات فرد همواره در بدن ادامه دارد. هر چند با افزایش سن رشد بدن متوقف می شود. ولی حتما باید پروتئین کافی مصرف شود تا جایگزین مناسبی که اجباراً به دلیل مرگ سلولهای پوست و مخاط دستگاه گوارش و ترشحات بدن و محصولات زاید حاصل از متابولیسم از دست رفته است جبران شود.

از سوی دیگر مواد انرژی زای غیر پروتئینی باید به مقدار کافی دریافت شوند تا از پروتئین مصرفی در حفظ توده پروتئینی بدن به نحو بهتری استفاده شود. توصیه می شود ۱۲ تا ۲۰ درصد از انرژی دریافتی روزانه از پروتئین ها تأمین شود و همچنین ۵۰  تا ۶۰ درصد کل انرژی روزانه از کربوهیدراتها تأمین گردد.

چربیها

کاهش و کنترل چربی و انرژی دریافتی در دوران سالمندی می تواند منجر به کاهش دریافت اسیدچرب ضروری اسیدلینولئیک شود. ضمن آن که تأکید بر محدودیت مصرف موادغذایی سرخ شده وجود دارد ولی مصرف یک قاشق سوپخوری روغنهای گیاهی به منظور تأمین اسید لینولئیک و ویتامین ای “ای” ضروری است.در ضمن  توصیه می شود ۲۵ تا ۳۰ درصد انرژی کل مورد نیاز از طریق چربیها تأمین شود.

تأمین ویتامینها

ظاهراً بالارفتن سن تأثیری در میزان نیاز و جذب این ویتامین ها ندارد و کمبود این ویتامینها در افراد پیر به علت دریافت ناکافی این ویتامینها است که با بهبود رژیم غذایی این کمبودها برطرف می شود. .

کمبود ویتامین “آ” با میزان درآمد ارتباط مستقیم دارد چون منابع حیوانی ویتامین “آ”، سبزیهای سبز تیره و زرد تیره و میوه هایی که غنی از کاروتن و پرو ویتامین “دی” در بدن سالمندان کاهش می باید زیرا از یک طرف دریافت ویتامین “دی” و از سوی دیگر میزان سنتز ویتامین “دی” در پوست آنها کمتر می گردد. بنابراین برای سالمندانی که در غذاهای آنها منابع غذایی غنی از ویتامین “دی” وجود ندارد مصرف کمکهای این ویتامین به میزان روزانه ۵ میکروگرم توصیه می شود.

ویتامین های محلول در آب

تیامین، ریبوفلاوین و نیاسین از جمله ویتامینهایی هستند که در متابولیسم انرژی دخالت دارند و میزان نیاز به آنها بستگی به میزان دریافت انرژی دارد و به این دلیل که در افراد سالمند دریافت انرژی محدود است پس نیاز به این ویتامینها هم کم می شود اما کمبود این ویتامینها معمولاً ناشی از کمبود مصرف پایین تر از نیاز آنها است. به طوری که کمبود ریبو فلاوین در افرادی که مواد لبنی کمتر مصرف می کنند دیده می شود.

ویتامین سی

متابولیسم اسیداسکوربیک در زنان و مردان سالمند متفاوت است اما به طور کلی زنان و مردان سالمند باید روزانه حدود ۶۰ میلی گرم ویتامین “سی” مصرف کنند. بهترین منابع غذایی این ویتامین انواع مرکبات، سبزیها، گوجه فرنگی، هندوانه، فلفل دلمه ای و … می باشد، پختن سبزیها به مدت طولانی و یا در معرض هوا و نور قرار گرفتن سبزیهای خردشده باعث از بین رفتن ویتامین “سی” موجود در آنها می شود.

یکی از مشکلات شایع دوران سالمندی کمبود ویتامین “بی۶” در آنان است. مصرف کمتر گوشت قرمز، مرغ و ماهی به دلیل مشکلات جویدن و یا فقر مالی و درآمد پایین می تواند برمصرف میزان ویتامین “بی۶” ۰ تأثیر بگذارد. این ویتامین نسبت به حرارت حساس است و ممکن است خصوصا در سالمندان به دلیل  مصرف طولانی مدت موادغذایی پخته و عدم مصرف موادغذایی تازه منجر به کمبود این ویتامین شود.

ویتامین  بی۱۲

در بعضی از افراد سالمند جذب ویتامین  “بی۱۲” مختل می شود. وجود فاکتور داخلی در شیره معده برای جذب این ویتامین ضروری است. کمبود فاکتور داخلی می تواند سبب بروز کمبود این ویتامین شود کاهش جذب آن می تواند در اثر عوامل مختلفی مثل گاستروکتومی، فقدان اسیدکلریدریک معده، التهاب مزمن معده و کاهش ترشحات معده ایجاد شود. همچنین مصرف کم گوشت قرمز، ماهی و طیور در سالمندان به دلیل محدودیت درآمد و یا مشکلات جویدن غذا، ممکن است علت این کمبود باشد چون افراد سالمند معمولاً کمبود مصرف محصولات گوشتی را با افزایش مصرف شیر و پنیر نیز جبران نمی کنند.

مواد معدنی

در افراد مسن به دلیل تغییرات دستگاه گوارش جذب آهن کمتر انجام می شود و همچنین مصرف آنتی اسیدهایی که موجب افزایش “پی اچ” معده می شوند و برخی از داروها مانند کلسترآمین نیز منجر به کاهش میزان جذب آهن در بدن میگردد. به دلیل قطع عادت ماهیانه زنان در سنین سالمندی میزان مورد نیاز مردان و زنان سالمند به آهن یکسان است و توصیه می شود روزانه ۱۰ میلی گرم آهن مصرف کنند.

با افزایش سن میزان جذب کلسیم کاهش پیدا می کند که می تواند ناشی از کمبود ویتامین “دی” و یا مشکلات گوارشی باشد. در زنان به دنبال یائسگی و قطع ترشح استروژن، حساسیت استخوانها به “پی اچ” زیاد شده و آزادسازی کلسیم از استخوانها تسریع می شود که در نتیجه باعث کاهش ترشح هورمون پاراتیروئید که خود باعث پایین آمدن جذب روده ای کلسیم و کاهش باز جذب آن در کلیه ها می شود، بنابراین اتلاف کلسیم در بدن افزایش یافته و به موازات آن میزان جذب آن نیز کاهش می یابد. چنانچه این روند ادامه یابد چگالی و استحکام استخوانها کمتر شده و زمینه برای شکستگی های مکرر فراهم می شود، برای حفظ سلامت استخوانها مصرف روزانه۸۰۰ میلی گرم کلسیم برای مردان و زنان توصیه می شود.

مواد غذایی غیرمجاز:

مصرف غذاهای چرب و سرخ شده ، سس مایونز، سبزیهای نفاخ مثل کلم، گل کلم و تربچه مصرف تخم مرغ به سه عدد در هفته محدود شود

توصیه های غذایی برای سالمندان و مراقبت از سالمندان

رژیم غذایی سالمندان باید حاوی موادغذایی غنی از ویتامین ها و املاح و به ویژه کلسیم باشد*

با توجه به مشکل یبوست در اکثر سالمندان، مصرف کافی مایعات و مواد پرفیبر نظیر نان کامل گندم و میوه* هایی مثل گلابی رسیده، آلو و زردآلو اهمیت دارد.

در سالمندانی که جویدن غذا برای آنها مشکل است، مصرف غذاهای نرم مثل انواع پوره، گوشتهای نرم، سوپها، آشهایی که حبوبات زیاد ندارندوآب میوه توصیه می شود.

برخی از سالمندان ممکن است مبتلا به فشارخون باشند در این گونه مواد رژیم غذایی کم سدیم و در صورت نیاز کاه وزن پیشنهاد می شود

به مسئله تداخل داروها با غذا توجه شود.

برای جلوگیری از مشکلات عاطفی  احساسی سالمندان بهتر است به عادت غذایی آنها احترام گذراده شود و هر گونه تغییری با ملایمت و ایجاد روابط دوستانه بوجود آید.

توجه شود که نحوه سر و غذا برای سالمندان جالب و مورد پسند باشد. غذا به صورت رنگی و جذاب چیده شود و از دوستان و آشنایان آنها برای غذا خوردن در کنار یکدیگر دعوت شود.

تعداد وعده های غذا باید زیاد (حداقل روزی ۵ وعده) و مقدار غذا در هر وعده کم باشد.

چای و قهوه غلیظ نباید مصرف شود و استفاده از آنها نیز باید پس از ساعت ۶ بعدازظهر محدود شود. پس از صرف شام و شبها نباید از چای و قهوه استفاده شود زیرا موجب بیداری فرد خواهد شد. البته در صورت کم خوابی، خوردن یک لیوان شیر قبل از خواب توصیه می شود.

قد، وزن ، محدودیتهای رژیم، تمایلات فردی و موجود بودن غذا در محل باید در نظر باشد. برای هرفرد، یک رژیم غذایی صبحانه ، نهار و شام توصیه می شود.

از مصرف الکل و کشیدن سیگار باید اجتناب کرد.

مصرف تخم مرغ به ۳ عدد در هفته محدود شود.

از مصرف ادویه، غذاهای چرب و سرخ شده، سس مایونز، سبزیهای نفاخ مثل کلم و گل کلم باید پرهیز نمود در تجویز رژیمهای غذایی باید موجود بودن موادغذایی در محل مورد توجه قرار گیرد و در صورت موجود نبودن موادغذایی مورد نیاز از جانشین های آن استفاده شود