سلامت روان در بارداری

 برای پیشگیری از اختلال های روانی در بارداری چه باید کرد؟

بارداری از حساس ترین دوران های زندگی انسان است.

صدمات وارده بر جنین در دوران بارداری می تواند زمینه ساز بسیاری از اختلالهای جسمی و روانی در سالهای بعدی زندگی فرد باشد،به طوری که زمینه بسیاری از اختلال های روان پزشکی دوران بزرگسالی را باید در دوران جنینی جستجو کرد.

سلامت روان در بارداری از مسایلی است که امروزه بسیار مورد توجه قرار دارد.

ثابت شده که از ابتدای بارداری ، اضطراب و هیجان های زن باردار تاثیر مستقیمی بر روی جنین خواهد داشت.

عدم اطلاع یا اطلاعات نادرست و ناقص در خصوص بارداری و تغییرات آن می تواند موجب بروز هیجان ها و آشفتگی های روانی شود.

تغییر خلق،تغییر اشتها،استفراغ های گاه و بیگاه ،تغییر علایق و سلیقه ها و بالاخره ده ها نوع دیگر از این قبیل ، هریک می تواند به تنهایی گرفتاریهای فراوانی را ایجاد کند.

واکنش های مادرنسبت به بارداری و پس از زایمان

در سه ماهه اول:

در سه ماهه دوم:

در سه ماهه سوم:

در طی زایمان:

پس از زایمان:

شایع ترین و مهمترین استرس های زنان باردار:

۱-اضطراب و نگرانی در مورد سلامت جنین

۲-مرگ یکی از نزدیکان

۳-مشاجره و مشکل ارتباطی با همسر و خانواده اش

۴-کاهش ناگهانی و قابل ملاحظه در درآمد خانواده

۵-مسایل و مشکلات مربوط به شغل همسر

۶-نگرانی در مورد دشواریهای بارداری

۷- احساس کم تجربگی مادران جوان

عوارض استرس در بارداری

ماه های اول بارداری (سه ماهه اول )آسیب پذیری نسبت به استرس بیشتر است.

زنان بارداری که در اوایل بارداری زلزله را تجربه می کنند،نسبت به زنانی که در ماههای آخر بارداری هستندو در شرایط یکسانی قرار دارند، عوارض بیشتری را نشان می دهند.

وجود همزمان سایر عوامل خطر نظیر عفونت،کمبود ریز مغذی هادر مادر و …موجب تشدید اثرات منفی استرس روی مادر و جنین می شود.

مطالعات و بررسی های متعدد روی زنان باردار نشان دهنده این فرضیه است که سطح بالای استرس های روانی-اجتماعی در طول دوران بارداری ،خطر زایمان زودرس و در نتیجه تولد نوزادبا وزن کمتر از میزان طبیعی را افزایش می دهد.

استرس های دوران بارداری علاوه بر ایجاد عوارض در دوران بارداری به ویژه در اوایل بارداری و حوالی زایمان ، روی فرآیند رشد و تکامل ذهنی ، روانی جنین اثر سوء دارد و موجب اختلال های رفتاری در دوران کودکی می شود.

استرس در بارداری می تواند با ایجاد نشانه های اختلال (کم توجهی- بیش فعالی)به ویژه در پسران همراه باشد.

هم چنین سطح بالای اظطراب مادر در بارداری خطر بیماری (سرشت دشوار)را در شیرخوار افزایش می دهد.

در واقع کودکانی که سرشت دشوار دارند،معمولا الگوی خواب و تغذیه آشفته ای دارند و نیازمند توجه و مراقبت بیشتر هستند. 

اختلال های روانی شایع دوران بارداری

ترس و نگرانی بعلت تغییرات جسمی و مشکلات مربوط به نقش مادری (بخصوص در حاملگی اول )وجود دارد مثل:

•         ترس از درد زایمان

•         ترس از مرگ

•         ترس از پیامد های اقتصادی بارداری

•         ترس از بی کفایتی در اجرای وظیفه مادری

•         ترس از فقدان استقلال و جذابیت و ترس ازنوزادآینده بعنوان رقیب در عشق و عاطفه شوهر

افسردگی دوران بارداری

افسردگی دوران بارداری یا پس از زایمان ،یکی از مشکلات رایج در میان زنان باردار است که متاسفانه دراغلب موارد تشخیص داده نمی شود.

افسردگی دوران بارداری گاه از همان روزهای ابتدایی بارداری آغاز می شود،اما گاهی هم از ماه سوم به بعد بروز می کند.

نشانه های افسردگی ممکن است همزمان با هم و یا به تدریج بروز کنند.

شدت و ضعف آنها بستگی به میزان افسردگی و برخورد اطرافیان به ویژه همسر دارد.سلامت روان در بارداری در محیط اطراف کنترل می شود.

نشانه های افسردگی

•          خستگی                     

•          خوابیدن یش از حد یا بی خوابی

•         گریه کردن و زودرنجی   

•          تندمزاجی و تحریک پذیری

•          احساس غم                  

•          ناامیدی

•         کاهش شدید انرژی و انگیزه برای انجام امور

•         ولع خوردن یا بی اشتهایی شدید

•         کاهش تمرکز و فراموشکاری

•         احساس بی ارزش بودن و گناهکاربودن

•         گوشه گیری و قطع ارتباط با دوستان

•         سردرد

•         درد در قفسه سینه – تپش قلب

•         تنگی نفس و احساس خفگی و کلافگی

عوامل موثر در بروز افسردگی دوران بارداری

دلایل متعددی برای بروز افسردگی در زنان باردار وجود دارد که از این عوامل می توان به تغییرات هورمونی،حوادث استرس زا و آزاردهنده در طول دوران بارداری مثل مشکلات زندگی،مرگ عزیزان و …اشاره کرد.

اما از علل مهم ابتلا به افسردگی و یا به عبارتی علل محرک بروز افسردگی دوران بارداری  می توان به این نکات اشاره نمود:

۱- سابقه افسردگی

۲- سابقه بیماری عصبی یا افسردگی در میان بستگان ،به ویژه بستگان درجه یک

۳- سابقه افسردگی پس از زایمان (در زایمانهای قبلی)

۴- سابقه اندوه شدید در دوران بارداری

۵- سابقه تغییر خلق خفیف یا شدید پیش از قاعدگی

 ۶- بی توجهی همسر و اطرافیان به زن باردار

 ۷- وحشت از تولد نوزاد

۸- مشکلات ازدواج به ویژه مشکلات عاطفی و اقتصادی

۹- سن پایین مادر

۱۰- ازدواج به اجبار والدین و بی علاقگی به همسر

برای پیشگیری از اختلال های روانی در بارداری چه باید کرد؟

 الف) آموزش مادر باردار و همسر وی در مورد:

•         فیزیولوژی حاملگی،تغییرات فیزیولوژیکی(طبیعی)به هنگام بارداری و زایمان

•         چگونگی روابط جنسی در بارداری

•         چگونگی آماده کردن فرزند یا فرزندان خانواده برای پذیرش یک عضو جدید

•        کاهش اضطراب های زن باردار از طریق آگاه سازی و افزایش اطلاعات و در صورت لزوم تعدیل و تغییر نگرش ها و باورهای نادرست که می تواند باعث اضطراب آنها      شود.

ب) وظایف همسر در دوران بارداری:

•         بارداری را بعنوان یک مرحله حساس زندگی مشترک شان پذیرفته و سعی کند اطلاعات علمی لازم در این خصوص را به دست آورد تا با آگاهی بتواند با تغییرات و بحران های این دوران مواجه شود.

•         سعی در ایجاد محیط و فضایی امن و توام با آرامش و آسایش روانی و جسمانی برای زن داشته باشد.

•         با ناراحتی های دوران بارداری زن مانند تهوع،استفراغ و غیره  اظهار همدلی و همدردیکرده و در صورت بروز نشانه های ناراحت کننده و خطرناک با پزشک تماس بگیرد.

•         در انجام کارها و فعالیتهایی که تا آن زمان به عهده زن بوده ،همکاری و مشارکت کند تا زن احساس خستگی،ناتوانی و درماندگی نداشته باشد.

•         سعی کند اضطراب،نگرانی ها،خیال پردازی های زن را درک کرده و با او همدلی و همفکری کند.

•         با ناراحتی های دوران بارداری زن مانند تهوع،استفراغ و غیره  اظهار همدلی و همدردیکرده و در صورت بروز نشانه های ناراحت کننده و خطرناک با پزشک تماس بگیرد.

•         در انجام کارها و فعالیتهایی که تا آن زمان به عهده زن بوده ،همکاری و مشارکت کند تا زن احساس خستگی،ناتوانی و درماندگی نداشته باشد.

•         سعی کند اضطراب،نگرانی ها،خیال پردازی های زن را درک کرده و با او همدلی و همفکری کند.

وضعیت روانی خانم را با توجه به علائم خطر فوری یا علائم در معرض خطر روانی ارزیابی کنید.

–      سلامت روان در بارداری و پس از زایمان با تغییرات روان شناختی و فیزیولوژیک بسیار مهمی همراه می شود، بنابراین لازم است تیم سلامت ، مراجعه کنندگان و خانواده آنهایی را که مستعد ابتلا به اختلال های روانی در طی دوره بارداری و پس از زایمان هستند،شناسایی و در مورد مراقبتها و حمایتهای این دوره آنها را راهنمایی کنند.(شناسایی در مراقبتهای پیش از بارداری اهمیت زیادی دارد)

–     با توجه به اهمیت مراقبت های روانی به موازات مراقبتهای جسمی باید در هر مرحله از مراقبتهای پیش از بارداری،بارداری و پس از زایمان ، مادران مستعد راشناسایی و با اقدامات مناسب از بروز این اختلال ها و یا عواقب بعدی آن پیشگیری کنیم .توجه به این نکته ضروریست که آموزش خانواده ها به خصوص همسر در زمینه تغییرات طبیعی  حاملگی و چگونگی ایجاد محیطی امن و آرام برای زن باردار نقش مهمی در بارداری سالم و ایمن خواهد داشت.