ابتلا به بیماری آلزایمر یا اشکال دیگر زوال عقل، حداقل اگر عمری طولانی داشته باشید، ممکن است اجتناب ناپذیر به نظر برسد. در شرایطی که آمار و ارقام ابتلا به زوال عقل هشدار دهنده هستند اما اقدامات بسیاری را میتوانید انجام دهید تا خطر ابتلا به این شرایط را کاهش دهید. در این مقاله با عواملی که سبب زوال می شوند آشنا خواهید شد.
عامل کلیدی که باید مد نظر قرار دهید بر پایه یک سبک زندگی سالم شکل می گیرد. اگر چه ژن های شما به احتمال زیاد نقشی مهم در ابتلا به زوال عقل – مجموعه ای از علائم که شامل از دست دادن حافظه و دشواری در صحبت کردن یا نوشتن به روشی یکپارچه، شناختن افراد و مکان های آشنا و انجام وظایف روزانه می شوند – یا عدم ابتلا به آن ایفا کنند، مراقبت از خود نیز عاملی کلیدی است.
عوامل ابتلا به زوال عقل
افزایش وزن
اگر وزن شما به طور پیوسته در حال افزایش است، باید این روند را متوقف کنید. بنا بر نتایج مطالعه ای که در نشریه پزشکی Alzheimer’s & Dementia منتشر شد، افرادی که از شاخص توده بدنی (BMI) بیشتر برخوردار هستند، نسبت به آن هایی که وزن عادی دارند، احتمال بیشتری دارد به زوال عقل مبتلا شوند. هر پنج واحد افزایش در شاخص توده بدنی، خطر ابتلا به زوال عقل را به میزان یک سوم افزایش می دهد.
افزایش قند خون
دیابت نوع ۲ کنترل نشده دیر زمانی است که با ابتلا به زوال عقل پیوند خورده است، زیرا قند خون افزایش یافته به تمام اندام های بدن انسان، از جمله مغز آسیب وارد می کند اما حتی افزایش اندک در قند خون نیز می تواند مشکل آفرین باشد. نتایج مطالعه ای که انجام شد ، نشان داد افرادی که میانگین قند خون آنها ۱۱۵ میلی گرم در دسی لیتر – محدوده پیش دیابت – بود، نسبت به افرادی که قند خون عادی داشتند، ۲۰ درصد احتمال بیشتری داشت تا به زوال عقل مبتلا شوند.
افزایش اندک در سطح قند خون می‌تواند با التهاب همراه باشد که به مغز آسیب وارد می کند. اگر بیش از ۴۵ سال سن دارید، برای حصول اطمینان از این که در محدوده پیش دیابت یا دیابت قرار ندارید، هر ساله قند خون خود را آزمایش کنید. اگر اضافه وزن دارید یا با عوامل خطر آفرین دیگر مواجه هستید، این کار را از سنین پایین تر آغاز کنید.
کم تحرکی
ورزش موجب می‌شود تا سطوح فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز (BDNF)، پروتئینی که از مرگ سلول های مغزی موجود پیشگیری کرده و به تولید سلول های جدید کمک می کند، افزایش یابد. نتایج مطالعه ای که توسط پژوهشگران انجام شد نشان داد، افرادی که بالاترین سطوح BDNF را دارند، کم ترین میزان ابتلا به زوال عقل را تجربه می کنند.
اگر کم تحرک هستید، نگران نشوید زیرا هیچگاه برای آغاز مسیر افزایش فعالیت جسمانی دیر نیست. بنابر مطالعه افرادی که بیش از ۵۰ سال سن داشته و مشکلات حافظه را گزارش کردند اما حدود ۹۰۰۰ گام در هفته پیاده روی می کردند، هم از نظر حافظه و هم توانایی شناختی نسبت به گروه کنترل بهبود بیشتری را نشان دادند. شما می توانید تنها با ۳۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط تا شدید (مانند پیاده روی سریع) در روز از فواید تحرک بدن در مقابله با زوال عقل بهره مند شوید.
مصرف ناکافی از مواد غذایی حاوی چربی
مصرف چربی لزوما موجب چاق شدن شما نمی شود و حتی ممکن است از بدن و مغز شما نیز محافظت کند. افرادی که یک رژیم غذایی با محتوای چربی زیاد را دنبال می کنند به طور معمول کربوهیدرات، به ویژه کربوهیدرات های پالایش شده، کمتری مصرف می کنند. مصرف کربوهیدرات می تواند موجب التهاب و در نهایت زوال عقل شود. نتایج مطالعه ای که در سال ۲۰۱۲ انجام شد، نشان داد، افرادی که چربی بیشتری مصرف می کنند – یک سوم از کل کالری های دریافتی – در مقایسه با آن هایی که سهم چربی در رژیم های غذاییشان کمتر از یک چهارم بود، ۴۲ درصد احتمال کم تری داشت اختلال شناختی را تجربه کنند.
کمتر از ۵۰ درصد از کل کالری‌های دریافتی خود را از مصرف کربوهیدرات ها تامین کنید و بر چربی‌های سالم، دوستدار قلب و تقویت کننده مغز مانند آن هایی که در روغن زیتون، بذر کتان، مغزهای خوراکی و ماهی های چرب یافت می شوند، متمرکز شوید.
کمبود ویتامین D
افراد بسیاری به میزان کافی ویتامین D دریافت نمی کنند و این در شرایطی است که نیاز به این ماده مغذی با افزایش سن بیشتر نیز می شود. مقدار مصرف توصیه شده روزانه برای این ویتامین ۶۰۰ واحد بین المللی برای افراد کمتر از ۷۰ سال و ۸۰۰ واحد بین المللی برای افراد پیرتر است. ویتامین D برای طیف گسترده ای از فعالیت‌های بدن نیاز است و سلامت مغز نیز در میان آن ها قرار دارد.
نتایج مطالعه ای، نشان داد که خطر ابتلا به زوال عقل در افرادی که از کم ترین سطوح ویتامین D برخوردار هستند، نسبت به شرکت کنندگانی با بیشترین میزان این ویتامین ۵۳ درصد بیشتر بوده است و میزان خطر برای افرادی که به شدت با کمبود ویتامین D مواجه بودند تا ۱۲۵ درصد افزایش داشت.
مصرف نوشیدنی های رژیمی
نتایج مطالعه ای که انجام شد نشان داد، افرادی که روزانه حداقل یک نوشیدنی شیرین شده با شیرین کننده‌های مصنوعی را مصرف می کنند، در مقایسه با افرادی که از مصرف این نوشیدنی‌ها پرهیز می کنند، تقریبا سه برابر احتمال بیشتری دارد طی یک دهه به بیماری آلزایمر مبتلا شوند. مصرف روزانه نوشیدنی های شیرین معمولی یا رژیمی با حجم مغز کوچک تر پیوند خورده است.
نوشیدنی های شیرین (چه دارای شکر یا شیرین کننده مصنوعی باشند) به نظر می رسد محرک التهابی است که به مغز آسیب می زند. همچنین آن ها ممکن است زمینه ساز ابتلا به بیماری هایی مانند بیماری قلبی و دیابت نوع ۲ شوند که خطر زوال عقل را افزایش می دهند.
زندگی در اماکن شلوغ
ساکنان شهرها باید هوشیار باشند، زیرا بنا بر نتایج مطالعه پژوهشگران، افرادی که در فاصله ۵۰ متری از جاده هایی با ترافیک زیاد زندگی می کنند، در مقایسه با آن هایی که در فاصله بیش از ۳۰۰ متری ساکن هستند، هفت درصد احتمال بیشتری دارد به زوال عقل مبتلا شوند. پژوهش های پیشین پیوندی بین آلودگی هوا و بیماری قلبی را نشان داده بودند. از این رو پژوهشگران معتقدند که آلودگی هوا وارد جریان خون شده و موجب التهاب می شود که بر قلب و مغز انسان تاثیرگذار است.
تنهایی
بنا بر نتایج مطالعه ای ، خطر ابتلا به زوال عقل در افراد مجرد نسبت به همتایان متاهل خود ۴۲ درصد بیشتر است. افراد مجرد ممکن است بیشتر احساس تنهایی و افسردگی را تجربه کنند که از عوامل خطر آفرین برای زوال عقل محسوب می شوند.
البته برای فرار از تنهایی تنها گزینه موجود ازدواج نیست بلکه با برقراری ارتباطات اجتماعی نیز می توانید خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش دهید. در همین راستا با دوستان خود وقت بگذارنید یا در جلسات گروه های پشتیبان شرکت کنید و به طور کلی در جامعه حضور داشته باشید. از این طریق نه تنها شانس بیشتری برای تقویت مغز و ذهن خود دارید، بلکه شادتر نیز خواهید بود.
ضعف شنوایی
زندگی اجتماعی برای سالمندانی که دچار ضعف شنوایی هستند رنج آور است. توانایی های ذهنی افرادی که دچار سنگینی گوش هستند سریع تر از سالمندانی که از شنوایی خوبی برخوردارند کاهش می یابد.
توصیه پژوهشگران که ارتباط بین این دو را کشف کرده اند این است: سنگینی گوش را نباید دست کم بگیرید و بلافاصله برای استفاده از سمعک اقدام کنید.
داروهای خواب آور
پژوهش ها نشان داده اند داروهایی که به میزان زیاد یا در مدت طولانی برای رفع بی اختیاری ادرار، بی خوابی یا افسردگی استفاده می شوند (حتی بعد از قطع مصرف) فرد را برای ابتلا به زوال عقل مستعد تر می کند.
پژوهشگران توصیه می کنند که افراد مصرف داروهای حاوی آنتی کولینرژیک را به حداقل برسانند و تاثیرات درمانی این داروها را به طور مرتب کنترل کنند و در صورت مشاهده بی تاثیری داروها این روش درمانی را متوقف کنند.
داروهای کاهش دهنده اسید معده
اغلب در موارد بروز سوزش معده از داروهای کاهش دهنده اسید معده استفاده می شود. بررسی ها نشان داده اند سالمندانی که به مدت طولانی از داروهایی نظیر امپرازول Omeprazol و پانتوپرازول Pantoprazol استفاده می کنند به میزان ۴۴ درصد بیشتر از افردای که از کاهش دهنده های اسید معده استفاده نمی کنند در معرض ابتلا به زوال عقل هستد.
هنوز به درستی معلوم نیست که آیا مصرف این داروها و یا عامل ناشناخته مشترک دیگری خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش داده است یا خیر. اما در هر حال بنا به توصیه این پژوهشگران بهتر است از داروهای ضد اسید فقط در موارد واقعا ضروری استفاده شود.
استعمال سیگار
فرد معتاد به مصرف سیگار نه تنها به ریه خود آسیب می زند و خطر ابتلا به سرطان را بالا می برد، بلکه به مغز خود نیز صدمه وارد می کند، زیرا نیکوتین و امثال آن باعث تنگی عروق می شود. همین امر سبب اختلال در رسیدن اکسیژن و مواد غذایی به مغز و در نتیجه بروز آسیب های شناختی و در نهایت زوال عقل می شود.
تحصیلات پایین
مغز مثل عضله می ماند. اگر از آن استفاده نکنید، آن را از دست خواهید داد. اما بر خلاف بازو که هر وقت اراده کنید دوباره با تمرین می توانید تقویتش کنید، اگر بخشی از قدرت مغزتان را از دست دهید، ممکن است هرگز آن را دوباره به دست نیاورید. آموختن ارتباطات جدید در مغز ایجاد می کند و کسب دانش تازه آن ارتباطات را حفظ می کند. اگر از مغزتان استفاده نکنید، در برابر استهلاکی که با افزایش سن برای مغز روی می دهد، آسیب پذیرتر خواهید بود.
تحصیلات و آموزش یکی از عوامل خطر آلزایمر است که فرد بیشترین اختیار را نسبت به آن دارد. و البته هر قدر تحصیلات و یادگیری بیشتری داشته باشید، خطر ابتلایتان به آلزایمر کمتر می‌شود. لازم نیست حتماً بروید و در دانشگاه ثبت نام کنید. ثبت نام در کلاس رقص، آموختن گیتار یا حداقل یادگیری یک زبان تازه، به همان میزان موثر است.
میزان بالای هوموسیستئین
هوموسیستئین، آمینواسیدی است که در جریان فرآیند شکستن پروتئین ایجاد می‌شود. میزان بالای این ماده معمولاً در افرادی مشاهده می شود که گوشت قرمز زیاد مصرف می کنند و ظاهراً با التهاب مرتبط است. التهاب به نوبۀ خود شما را در برابر افول شناختی کاهش می‌دهد.
سعی کنید روزهایی را به عنوان روزهای بدون گوشت در هفته تعیین کنید. خوردن سبزیجات، میوه ها و حبوبات می تواند به کاهش میزان هوسیستئین در شما کمک کند.
افسردگی
اگر چه چند تحقیق تاکنون میان افسردگی و افزایش خطر ابتلا به زوال عقل ارتباط پیدا کرده اند، اما مشخص نیست که در مغز فرد افسرده چه اتفاقی می افتد که چنین رابطه ای رقم خورده است. ممکن است دلیل این موضوع این باشد که گوشه گیری و انزوای اجتماعی که بعضاً با افسردگی دیده می شود، باعث می شود که مغز به اندازۀ کافی به چالش کشیده نشود. یا حتی ممکن است که تغییراتی که به خاطر آلزایمر در مغز رخ می دهند، خود در واقع عامل ایجاد علائم افسردگی باشند.
همه چیز به مدیریت عوارض افسردگی باز می گردد؛ حال به هر روشی که شده از قبیل درمان، دارو، تغییر در سبک زندگی یا ترکیبی از این تکنیک ها. فرد مبتلا به افسردگی باید هدفش این باشد که بتواند از راه اجتماعی یا جسمی فعال تر باشد. اگر دربارۀ صحبت کردن راجع به نگرانی‌های احساسی و ذهنیتان مردد هستید، به عنوان گامی در مسیر حفظ سلامتی کلی مغزتان به آن نگاه کنید.
